Zuid-Willemsvaart 2025; 200 jaar Helmond

De kunstenaars Marlon Tielemans en Paul de Maat gaan hiermee aan de slag. Met zijn brugwachtershuisjes en zijn zoektocht naar kanaalverhalen. Helmond zocht ook naar de geschiedenis van de 200 jaar oude Zuid-Willemsvaart.

Hier en daar werd de afgelopen jaren 200 jaar Zuid-Willemsvaart breed gevierd. Dus waarom nog niet in Helmond? Het was even zoeken, maar nu is er duidelijkheid. Het traject Willemsvaart van ‘s-Hertogenbosch naar Helmond werd pas op 1 juli 1825 voltooid.

Met een lengte van (momenteel) 123 km, waarvan 79 km in Nederland, kan de Zuid-Willemsvaart niet over het hoofd worden gezien. Het onderste deel van ‘s-Hertogenbosch werd op 31 mei 1825 geopend en het hogere deel op 24 augustus 1826. Veel werkzaamheden werden vervolgens in Willemsvaart uitgevoerd. Ook in de naam; Want toen er in Nederland nog twee Willemsvaarten bijkwamen, kreeg ‘de onze’ de toevoeging Zuid.

Drie delen
De eerste werken aan de Willemvaart begonnen eind 1822. Dit kanaal was een korter en betrouwbaarder alternatief voor de Maas, tot dan toe de belangrijkste waterweg tussen Luik en het noorden. De aanleg van de Willemsvaart, vernoemd naar koning Willem I, werd in drie delen verdeeld. Eerst het traject Maastricht-Lozen (België). Ten tweede de aanleg van Lozen te Helmond. Tenslotte volgde het traject Helmond naar ‘s-Hertogenbosch met de verbinding naar Dieze, die weer aansluit op de Maas.

Vertraging
Uit de oude gracht ontstond de bekende uitspraak van Helmond ‘De haai zal de andere kant van de muur niet bereiken‘. Omdat hij de stad in tweeën splitste. Ophaalbruggen zorgden ook voor lange wachttijden. Wie staat er dan niet in de file!? ‘Sorry dat ik te laat ben, maar ik stond voor de brug.’ Het was een geweldig excuus, vooral voor de studenten. De Veestraatbrug werd ook wel eens gekscherend de “Brug der Zuchten” genoemd, vanwege de rijen mensen die stonden te wachten als de scheepvaart erg druk was. Om deze reden werd in 1915 naast de Veestraatbrug een permanente voetgangersbrug gebouwd. Deze werd in 1972 opnieuw gesloopt.

Omleiding
Daarom werd de Zuid-Willemsvaart omgeleid. De bouw nam op zijn zachtst gezegd enige tijd in beslag. Het duurde van 1982 tot eind 1993 voordat de rondweg voltooid was. Vanwege de beperkte financiële middelen heeft Rijkswaterstaat het project in 25 delen opgedeeld. Dat had een vreemd effect. Zo zijn de huidige bruggen over het nieuwe kanaal gebouwd vóór de aanleg van het kanaal. En het kanaal lag al in Helmond voordat de aansluitingen op de voormalige Zuid-Willemsvaart gereed waren.

oud en nieuw
Door de aanleg van het kanaal kreeg de rivier de Aa een nieuwe loop. Maar door de omleiding lag de Nieuwe Aa nu ook in het kanaalpad, dat wil zeggen het gedeelte tussen Rijpel en Scheepstal. Maar ja, de kosten waren te hoog, dus werd er een andere oplossing gevonden. Om deze reden mondt de Nieuwe Aa nu uit in de rondweg Brouwhuis, valt vervolgens zes kilometer samen met de rondweg en splitst zich vervolgens weer af tussen Aarle-Rixtel en Beek. Sluizen 7, 8 en 9 werden plotseling overbodig door nieuwe technieken tijdens de aanleg van de bypass. Het hoogteverschil in het kanaal werd opgevangen door de nieuwe Brouwhuissluis.

(Foto’s: Gemeente Helmond en Dit is Helmond)

Lees ook: Zoeken naar grachtenverhalen in de huizen van brugwachters