‘Er hangt een frisse sfeer in de stad’

Door Dirk Karten

50 jaar Zaanstad: historicus Hans Luiten over de voor- en nadelen

Hde historicus, hoogleraar, bestuursadviseur en oud-raadslid Hans Luiten. (Foto: Joop van Putten)

“De discussie over de vraag of meerdere steden moesten worden samengevoegd tot één stad begon in het jaar 1800 op initiatief van Napoleon. De eerste serieuze poging om tien Zaanse dorpen onder één bestuur te herenigen werd in 1921 ondernomen door Klaas ter Laan. Van 1914 tot 1936 was hij burgemeester van Zaandam. Deze eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland zag hoe het Amsterdamse raadslid Wibaut naburige steden annexeerde. Dit model wilde ik ook in de Zaanstreek implementeren”, vertelt Hans Luiten.

Nieuwe poging

Die poging mislukte omdat Ter Laan door Provinciale Staten werd afgewezen. In 1928 deed VVV-directeur Dinkelberg een nieuwe poging. Destijds bestond al het idee dat buurgemeente Amsterdam voordelen zou kunnen behalen in de Zaanstreek dankzij de bezoeken van toeristen die dat jaar de Olympische Spelen bijwoonden. Zijn brede visie strookte niet met het idee dat de Zaanse bevolking nog had over het bezoeken van hun respectievelijke gemeentes. Tussen Zaandijk en Wormerveer stond zelfs een slagboom en werd er nog steeds tol geheven…

Laten we eerst teruggaan naar de vraag waarom de fusie überhaupt nodig was?

“Een van de redenen was om de faciliteiten eerlijker te verdelen. Zowel nutsvoorzieningen als opleidingsmogelijkheden. Neem als voorbeeld de technische school in Zaandam (die pas later de naam Jedeloschool kreeg – red.). Daar werd een beroepstechnische opleiding gegeven. In de industrieel rijke Zaanstreek is het hard nodig. Tegelijkertijd rees de vraag: wie betaalt dat? Is dat de gemeente Zaandam en mogen alleen jongeren uit Zaandam naar die school?

De Provincialeweg is ontstaan ​​dankzij de… Provincie!

Tram naar Zaandijk?

Plannen om te groeien en samen te werken liepen vast of kwamen moeilijk van de grond vanwege meningsverschillen in het management. “Zaandijk wilde een tram bouwen, Koog aan de Zaan niet. In Zaandam en Wormerveer bevond zich een gasdepot. Zaandijk en Koog moesten voor verbindingen in hun dorpen bij hun buren terecht. Er was geen snelle route. Het was de provincie die de aanleg van de provinciale weg promootte”, zegt Hans Luiten.

Terug naar de Zaanstadformatie. Wat gebeurde er daarna?

“De Duitsers wilden er ook één gemeente van maken. Maar wat deden de bestuurders van Zaandorp? Ze hebben een commissie opgericht om dit te onderzoeken. En weet je, daar hoor je niet veel meer over…’ Hans lacht en trekt een parallel met wat er vandaag de dag nog steeds gebeurt met actuele onderwerpen.

Daarna blijft het stil over de formatie tot in de jaren zestig. Wel zijn er enkele plannen in de maak, zoals de aanleg van bedrijventerreinen langs het Noordzeekanaal. De Achtersluispolder werd daarmee het oudste industriegebied van Nederland.

De Zaanse industrie zou zich moeten clusteren voor het Noordzeekanaal, van de Achtersluispolder tot Beverwijk. Logisch dat daar industrieterrein HoogTij ligt…

Werkloosheidsschermen

“En toen er bezwaren waren tegen het opofferen van polders en natuur, was de onmiddellijke reactie ‘wil je dat de werkloosheid terugkeert?’ verwijzend naar de jaren van crisis. Dat wilde niemand en zo groeide de Zaanse industrie.

De industriële groei in de Zaanstreek viel ook samen met de plannen van Joop den Uyl voor het havengebied van Amsterdam. Ik wilde er een soort Pernis van maken. Iedereen die nu aan de overkant van de straat kijkt en de grote tanks voor ruwe olie ziet, zal begrijpen dat een deel van deze plannen is uitgevoerd.

Kalverpolder als stadscentrum

Hans Luiten laat een kaart zien met plattegronden van hoe de Zaanstreek er uit moet komen te zien. Dit zal je helpen begrijpen waarom bijvoorbeeld het Sint-Michielscollege zo afgelegen in de polder ligt.

De Kalverpolder moet het centrum van Zaanstad worden.

“Er zou een hele buurt omheen moeten zijn. Het Guisveld zou vol moeten staan ​​met woningen. Het oude stadhuis in Rooswijk is niet voor niets gebouwd. Westerkoog (plan Havezathe) had een groenstrook moeten blijven. De toenmalige burgemeester van Koog drong aan op bouw, zonder veel na te denken over de toegang. Tot op de dag van vandaag woedt de strijd om de definitieve opening van de busbrug voort. Dit is precies een voorbeeld waarom het goed is dat Zaanstad één gemeente is geworden. “Denk als Zaandorp niet aan je eigen belangen, maar laat een brede visie op de stad zien.”

Westerwindpad als snelweg

Er is nog iets dat opvalt op de kaart die Hans Luiten laat zien. De weg met een vreemde haakse bocht tussen de noordkant van Westerkoog en richting Westzaan zie je niet. Deze weg had er nooit mogen zijn. Volgens het plan moet het Westerwindpad (fietspad tussen Westzanerdijk en Westerkoog) een snelweg zijn die Zaandam Zuid verbindt met de A7.

Het Westerwindpad zou een snelweg moeten zijn…

Natuurverzetsorganisaties

De plannen waar Hans Luiten over spreekt dateren uit de periode 66/67. Om dit te implementeren is een ontwikkelbord in het leven geroepen. Er werden grote stukken land aangekocht. Maar toen bleek dat de prachtige Zaanse polders moesten worden opgeofferd om een ​​stad te bouwen met een capaciteit voor 300.000 inwoners, ontstond er veel weerstand van milieuorganisaties. Bovendien was er nog een belangrijke factor: de industrie begon net in verval te raken. Laten we eens denken aan de blikkenfabriek Verblifa in Krommenie, die sloot. Sterker nog, er gingen bedrijven verhuizen, waardoor de plannen niet meer nodig waren.

‘Welke idioot gaat het Guisveld ontginnen?’

“Ze vielen uit elkaar. Mensen riepen: ‘Welke idioot gaat het Guisveld bouwen?’ Een uniek natuurgebied!’ Toen kwam het moment waarop het ministerie ingreep en de fusie oplegde. “Ze werken daar al 200 jaar en ze kunnen het niet begrijpen. We maken er één stad van.” Krommenie en Assendelft waren degenen die de meeste weerstand boden. De Tweede Kamer besloot echter dat Zaanstad nu gevormd moest worden. ‘Ze hebben Wormer voorlopig gewoon buiten gelaten.’

Er gebeurde echter opnieuw iets vreemds. Want er waren (en zijn) tien Zaandorpen. Zaanstad bestaat nu uit Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Krommenie, Assendelft en Westzaan. Maar ook Wormer, Jisp en Oostzaan behoren tot de Zaanstreek.

“Toen Zaanstad in 1974 werd gevormd, ontstond er een soort paardenhandel waarbij de minister die drie steden buiten de fusie hield. “Ze dachten dat ze ze later zouden toevoegen.”

Zijn wij een stad of een regio?

Was de Zaanstreek een stad of een gemeente? Het gevoel van ‘dorpstrots’ vervaagde bij veel Zaankanen, die ook moeite hadden om Zaanstad te accepteren in plaats van de vertrouwde dorpsnaam. De vraag werd gesteld: “Zijn we nu een stad of een regio?”

“Het was burgemeester Ruud Vreeman die de toon zette met ‘de meest stedelijke stad, de meest dorpse steden.’ Waardeer ze allebei en wees trots op ze!’

Voordelen

“Het was burgemeester Ruud Vreeman die de toon zette met ‘de meest stedelijke stad, de meest dorpse steden.’ Zaanstad bestaat uit een stadsdeel en een stadsdeel. Waardeer ze allebei en wees trots op ze!’ Daar had hij gelijk in. Wij profiteren van de voordelen van een grote stad door bijvoorbeeld een betere bereikbaarheid en een snelfietspad naar Amsterdam. Dankzij de hal van onze gemeente is er veel treinverkeer op de Zaan. Wij profiteren van sterke onderwijsfaciliteiten. Tegelijkertijd kunt u ook per fiets de rijke natuur van de Zaanse verkennen. En je vindt steden aan de rand van een stedelijke metropool. Ik denk zeker niet denigrerend over onze kleine plattelandscentra. Het is het beste van twee werelden.’ “

De Zaanstreek is niet alleen een industriegebied, maar kent ook veel mooie groengebieden.

Genoeg positieve dingen, maar zijn er ook negatieve dingen nu we één stad zijn?

“Ja, ik denk in officiële nabijheid. Vroeger ging je op de koffie bij de gemeenteraadslid en vroeg of hij bijvoorbeeld een nieuw huis voor je kon opknappen. In een stad was de nabijheid van de gemeenteraad beter. “Dat zie ik mensen niet meer zo snel doen.”

“We moesten onszelf opnieuw uitvinden bij de vorming van één stad. “Ik denk dat het aardig gelukt is.”

‘Zet geen ouderwetse ‘makelaar’ in het gemeentehuis, maar eentje die eruitziet als een sperma tussen twee eieren…’

Ook in Zaanstad ziet Hans Luiten een mentaliteitsverandering. Waar baseer je dat op?

“We denken veel stedelijker dan twintig jaar geleden. Kijk eens wie je in het centrum ziet: veel jonge mensen. Er zijn trendy coffeeshops ontstaan. We hebben een prachtige bioscoop, die hard nodig is als je jezelf een stad wilt noemen. Er hangt een sfeer van frisheid. Toen Sjoerd Soeters hier kwam als stadsarchitect sprak hij van ‘Grozny aan de Zaan’. (wat betekent: “verschrikkelijk”, “geweldig” en “bedreigend”). Hoe uw stedenbouwkundig plan er ook uitziet, het heeft een boost van vreugde en optimisme gegeven. En ja, en gek worden. Bouw een gek hotel. Zet geen ouderwetse ‘makelaar’ in het gemeentehuis, maar eentje die eruitziet als een sperma tussen twee eieren… Bij de vorming van een stad hebben we onszelf opnieuw moeten uitvinden. “Ik denk dat het aardig gelukt is.”

‘Word gek. Bouw een gek hotel.”

‘Kijk eens wie je in het centrum ziet: veel jongeren. Er zijn trendy coffeeshops ontstaan. We hebben een prachtige bioscoop, die hard nodig is als je jezelf een stad wilt noemen. Er hangt een sfeer van frisheid.’