Tijdreisfoto: Havenkade, Zaandam – De Orkaan

Momenteel hoofdkwartier van de redacties Orkaan en JOWA, voorheen bekend als de ULO-school in Hogendijk. Nu Houthavenkade, dan gewoon Havenkade.

De klok tikt door. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken ontstaan. Winkels vertrekken, bedrijven sluiten, begroeiing maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia flink veranderd. De orkaan benadrukt dit. Nu maken we opnieuw “dezelfde” foto op een plek die al eerder is gefotografeerd. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart werd ons toegestuurd door Mars Out, samen met foto’s van de ULO-studenten die ooit in Hogendijk waren. Mars is de partner van Annelies Vollmann:

“Op de boerderij van Annelies’ moeder vonden we een schoolfoto uit vermoedelijk 1940 met daarop alle leerlingen van de ULO in Hogedijk. Annelies’ moeder en tante (Barbara en Constanze Vollmann) bezochten die school tot 1941. Vanaf 1 september 1941 waren joodse leerlingen in niet-joodse onderwijsinstellingen niet meer gewenst. Wellicht zijn er lezers die hun (wijlen) grootouders nog in hem herkennen.

De NV Polygoon-foto is ruim een ​​meter breed. Mars maakte drie afzonderlijke foto’s (te vinden onderaan). Maar eerst de foto van de kippenbrug en de ULO. Bert Versteeg maakte de huidige foto en gaf tevens achtergrondinformatie.

Havenkade, Zaandam

Voor de fotografische reis door de tijd gaan we dit keer naar de Houthavenkade in Zaandam, waar een unieke brug over het Kattegat ligt, op steenworp afstand van het hoofdkantoor van De Orkaan. Het Kattegat vormde de verbinding tussen de Oude en Nieuwe Haven, dit waren voornamelijk boomstammen waar boomstammen werden bewaterd en de naam van dit water komt van het woord kat, wat smal betekent.

De Oude Haven bevond zich op de plek waar nu de Dukra-jachthaven ligt en de Nieuwe Haven, niet te verwarren met de Nieuwe Haven die in 1911 werd geopend, werd gedempt en ten zuiden van Hogendijk gelegen in een deel van de Russische wijk.

Voordat ze naar de zagerijen gingen, moesten de boomstammen enige tijd in water blijven, van 9 maanden tot meerdere jaren, zodat het vitale sap uit het hout werd gehaald, waardoor het hout minder barstte en de planken en balken recht bleven .

De Nieuwe Haven werd rond 1650 afgegraven omdat de iets oostelijker gelegen Oude Haven te klein was geworden. Vanaf Hogendijk liep een pad, in de volksmond Zwarte Pad genoemd, naar Hem, waaraan onder meer de Hembrug, de Hemspoortunnel en de Hempont hun naam danken. Later werd het Havenkade, daarna Havenstraat en uiteindelijk Houthavenkade.

Deze zoom werd grofweg begrensd door de Hogendijk in het noorden, de Havenstraat in het oosten, het Noordzeekanaal in het zuiden en de Gerrit Bolkade in het westen. Het Kerkerak, het water langs de Havenstraat, en het Timmerrak, het water langs de Hogendijk, maakten deel uit van de oorspronkelijke loop van de Zaan en werden na de aanleg van het Noordzeekanaal, toen hij werd afgegraven, niet meer als waterweg gebruikt. de Westerhem ten behoeve van het G. zijkanaal waardoor het eiland ontstond en Kerkerak de haven werd waar de houtkapschepen van William Pont werden gelost.

Een ‘hem’ is land buitendijks en in de Zaanstreek waren er veel van, vooral kleine zooms maar ook enkele grotere, waarvan Westerhem (het huidige eiland in Voorzaan), Kogerhem en Hemmes bij ‘t Kalf de beste zijn bekend.

Na de voltooiing van het Kattegat, eveneens rond 1650, werd over dit water een brug gebouwd om de werkende molen De Rietvink te bereiken. Deze molen is gebouwd in 1647 en stond ongeveer 100 meter ten zuiden van de Spiekeroog, de brug naar het eiland; het windcertificaat werd afgegeven op 20 januari 1648. De molen brandde af op 27 november 1694, maar werd onmiddellijk herbouwd. Op 4 oktober 1796 werd de molen voor Florida gebouwd. 23.00 uur, waarna de molen werd afgebroken en in Durgerdam weer werd opgebouwd.

De eikenbast werd gemalen met een molen, het resulterende product werd run of taan genoemd en bevatte een zeer hoog percentage looimiddel dat werd gebruikt om netten en molenbladen te looien. De stroom werd opgelost in water dat in een grote pot werd gekookt, waarna ook de netten en wieken van de molen werden gekookt. Het resultaat was dat de netten en zeilen de elementen beter weerstonden en daardoor langer meegingen.

In de Hem stonden altijd weinig of geen bebouwing, maar na het herstel van de IJpolders en het uitgraven van het Noordzeekanaal veranderde dit. Eerst kwam het Artillerie-establishment (1899), gevolgd door de Norit (ca 1915) en Bruynzeel (1920). Ook de Havenstraat en de straten daarachter zijn begin 20e eeuw aangelegd.

Het pad links, vóór de brug, leidde naar de houtschuren van Jacob Boot, die ze in 1903 verkocht aan William Pont. Hier werd rond 1970 de houthandel Bentvelzen & Jacobs opgericht. De drie witte huizen tegenover De Orkaan werden in 1895 gebouwd als kantoor van Jacob Boot.

Door de eeuwen heen zal de brug meerdere keren vervangen zijn en de huidige kettingbrug is mogelijk rond 1925 gebouwd, maar dat weet ik niet zeker. Mogelijk is de brug later weer vervangen, maar in ieder geval gerenoveerd. Op de oude foto zien we de brug nog als kippenbrug, het terrein tussen Hogendijk en de brug is later opgehoogd, waardoor de noordelijke toegangsweg vrijwel verdwenen is.

Het grote gebouw op de achtergrond op de oude foto is de voormalige ULO-school (Extended Primary Education) in Hogedijk. Deze school werd omstreeks 1903 gesticht aan de Ooievaarstraat en verhuisde rond 1917 naar Hogendijk. Op 8 april 1944 werd de school getroffen door een bom die was afgeworpen door een Britse bommenwerper in nood.

Naast de school werd ook de slagerij van D. Husslage aangevallen, waarbij winkelbediende Geertruida Albertina de Vos om het leven kwam. In 1954 werd langs de Provincialeweg, direct ten noorden van de Hoornse Lijn aan de Vlielandstraat, een nieuwe ULO-school gebouwd als MAVO de Bark, in hetzelfde gebouw was de Groen van Prinsterer-school gevestigd.

Basisschool Jan Lighthard is gebouwd op de voormalige Hogendijkschool. De school is rond 1981 gesloopt en op de braakliggende grond zijn de huidige woningen gebouwd.

Helemaal rechts op de oude foto, nauwelijks zichtbaar achter de brugleuning, is nog een stukje van de Zaanlandsche Kolenhandel te zien. Momenteel is hier de voormalige bouwmarkt van het bedrijf Jowa gevestigd.

Kijk naar hier zijn alle tijdreisfoto’s.

De OUL

Boven de ULO voor de oorlog, onderstaande foto is van na de oorlog bombardementen genomen.

De klassenfoto (in het echt één meter breed) in drie delen:

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: De Orkaan, Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Monumentaal aan de Zaan, Molendatabase. ULO-foto van Mars Out.