Iets minder ‘oorlog’ – column David Barnouw

Aan de vooravond van 4 en 5 mei wordt columnist David Barnouw bestookt met vragen over wat hij denkt De Joodse Raad Finds, de televisieserie die veel bekeken en met veel positieve aandacht ontvangen is. Soms verlangt hij naar ‘iets minder oorlog’, maar de maand mei nadert weer en dan is er geen ontkomen meer aan.

“En David, wat vind jij van die televisieserie? De Joodse Raad?” Het wordt mij vaak gevraagd en als ik vervelend wil zijn, vraag ik of ik de enige ben die die vraag krijgt. ‘Maar jij bent voor de oorlog, toch?’ is de gebruikelijke reactie. Dat kan zo zijn, maar soms is wat minder oorlog goed. Maar er is geen ontkomen aan, want mei komt er weer aan en alle feestdagen zijn geannuleerd.

Over de tv-serie zeg ik dat ik wacht op het laatste deel. Alleen dan zie ik het in één keer. De introductiedocumentaire zag er in ieder geval goed uit, omdat de dilemma’s duidelijk naar voren kwamen. Dat weerhield sommige historici er niet van om de realiteit van de serie te bespreken. Voor de goede orde: een televisieserie is geen proefschrift met voetnoten, het is drama en de kijker moet blijvend geboeid zijn. Ik denk dat Anne Frank en Etty Hillesum, in geschil, een bijrol kunnen krijgen, zolang het centrale thema maar duidelijk blijft: de jodenvervolging.

Over een week vorm ik mijn mening, niet als kieskeurige wetenschapper, maar als gewone televisiekijker (als het kan). En nee, daarvoor ga ik niet naar muziektheater. Waarom Truus?, over Truus Wijsmuller-Meijer, die samen met anderen de levens van ruim tienduizend Joodse kinderen redde. Ik heb daar dus geen mening over, behalve dat het onzin is om te zeggen dat hij geen enkele erkenning heeft gekregen of dat zijn rol jarenlang onderbelicht is gebleven.

En ik ga ook niet naar een vrouwenmusical. Frieda Belinfante, eveneens van een ‘onderbelichte vrouw’, en de eerste dirigent met haar eigen orkest. Nu waren het er meer, zoals Antonia Brico en Catharina van Rennes, maar Frieda was ook openlijk lesbisch en een heldin van het verzet. Daar kunnen Antonia en Catharina natuurlijk niet aan tippen. De musical wordt op 4 mei opgevoerd in het kader van Theater na de Dam en in de advertentie staat: “De voorstelling is gebaseerd op feiten”, wat uiteraard zeer geruststellend is.

Verder heb ik het gevoel dat de berg boeken over de Tweede Wereldoorlog dit jaar niet groter is dan in de afgelopen twee jaar, toen het er zelfs op leek dat onze eigen misleide oorlog (Oost-Indië) de overwinning zou behalen. Hieruit zijn meer dan tien serieuze en krachtige boeken voortgekomen die door geleerden zijn besproken, maar dat oorlog duidelijk geen echte concurrent was van onze ‘goede oorlog’ (losjes overgenomen van Studs Terkel).

Zijn er werkelijk nog blinde vlekken op het gebied van de militaire geschiedenis, de koopvaardij, het verzet, de collaboratie, de inzet van mankracht, de jodenvervolging, de ondergrondse, de concentratie- en vernietigingskampen, de hongerwinter, de bevrijding, de organisatie? van degenen die getroffen zijn door oorlog, berechting en naoorlogse zuiveringen, wederopbouw of herinnering? Natuurlijk, maar het zoveelste boek over de onderduikers in Amsterdam of Zaandam zal weinig nieuws brengen, net als het zoveelste boek over de bevrijding van Amsterdam of Zaandam.

Het naoorlogse gedrag van nationale en lokale overheden op het gebied van rechtsmiddelen zal waarschijnlijk nieuwe problemen opleveren, maar de grote lijnen zijn duidelijk. Historici of journalisten: verras mij en verzin niet nog een ‘vergeten verhaal’ over al lang bekende feiten.

Ik zal opletten, want vanaf september 2024 begint de grote herdenking van de tachtig jaar bevrijding, net zo lang als die beroemde oorlog met Spanje heeft geduurd. En dan zijn alle subsidiegelden op, want deze herdenking zal de laatste van deze omvang zijn, maar niet helemaal.