Enschede leidt de strijd tegen het kabinet, gemeenten spreken nu over het teruggeven van taken

De VNG is de belangenorganisatie van de gemeenten. Tijdens reguliere bijeenkomsten bespreken lokale bestuurders problemen en ontwikkelingen op gemeentelijk niveau. Eén van die problemen is een forse bezuiniging die het kabinet Rutte IV heeft doorgevoerd op het zogenoemde Gemeentefonds. Dit is de belangrijkste inkomstenbron waaruit de gemeente geld ontvangt voor het uitvoeren van verplichte en niet-verplichte taken. Vanaf 2026 zal de inhoud van het fonds 2,2 miljard minder zijn. Dat jaar werd bekend als het “jaar van de ravijnen”, omdat de gemeenten vanaf dat moment met een zeer groot tekort zouden kampen.

Nieuw kabinet, zelfde probleem

Voor Enschede was de bezuiniging de druppel. Toenmalig raadslid Marc Teutelink riep als fractieleider van de partij Burgerbelangen in 2019 al op om “bussen naar Den Haag te halen” als protest tegen de tekorten van het Gemeentefonds. Nu hij als raadslid de stadsbegroting beheert, zegt Teutelink dat hij nog steeds ‘klaar is om in actie te komen’.

In december heeft de VNG-vergadering een voorstel uit Enschede aangenomen om de druk op het kabinet te vergroten om een ​​oplossing te vinden voor de tekorten van het Gemeentefonds. Dat bericht werd niet geaccepteerd. Zelfs niet bij de geplande regeringspartijen, al was dat wel de hoop. “We hebben het hoofdakkoord (van PVV, VVD, NSC en BBB, red.) onderzocht en we hebben geconstateerd dat er zelfs sprake is van een verdere verlaging van een deel van de overheidsgelden.”

Het spaarvarken blijft leeg

Voor Enschede betekent dit vanaf 2026 een extra tekort van 7 miljoen euro, bovenop het bekende tekort van 30 tot 35 miljoen. En deze bedragen zijn per jaar. “Dat betekent dat als we niets doen, ons spaarvarken over twee jaar leeg is”, zegt Teutelink van 1Twente Vandaag. En wat kan de gemeente doen? Volgens de wethouder zijn deze mogelijkheden beperkt. Het tekort doet zich vooral voor in de jeugdzorg en Wmo. Budgetposten waar de gemeente zelf weinig invloed op heeft.

De gemeente is gebonden aan wet- en regelgeving. Bijvoorbeeld: Een huisarts kan bepalen of een kind uit huis wordt geplaatst, een dure vorm van jeugdzorg. De gemeente is dan niets meer dan de geldautomaat. En dat betekent dat bezuinigen op de spullen waar je invloed op kunt uitoefenen eigenlijk de enige oplossing is om het gezinsbudget onder controle te houden. Maar deze bezuinigingen hebben directe gevolgen voor de bewoners.

Taken retourneren…

Teutelink begrijpt niet waarom er in de Haagse politiek zo weinig aandacht wordt besteed aan de financiële situatie van gemeenten. Enschede heeft de afgelopen jaren meer geld gekregen van de overheid dan verwacht, maar volgens de wethouder is dit geen oplossing. “Dit zijn specifieke voordelen, omdat we bijvoorbeeld Oekraïners veel goedkoper kunnen huisvesten omdat we gebruik maken van onze eigen faciliteiten.” Maar structurele tekorten op de begroting kunnen niet worden gedekt op basis van uitzonderlijke winsten, die nog niet vooraf bekend zijn.

Vanwege het akkoord over de hoofdlijnen vond vrijdagmiddag een extra bijeenkomst van VNG-leden plaats. Nu er geen reactie uit Den Haag komt, heeft Marc Teutelink vrijdagmiddag de VNG opgeroepen een volgende stap te zetten richting het kabinet vanwege het dreigende tekort. ‘Het wordt tijd dat we gesprekken beginnen over het terugbetalen van taken.’ Dit betekent dat de VNG in gesprek gaat met de overheid om bijvoorbeeld de jeugdzorg (of een andere taak) op landelijk niveau te herinrichten.

…en meer autonomie

Maar de vraag is of er in Den Haag wel wil is. En als gemeente kunnen we niet zomaar zeggen: vanaf vandaag hebben we geen aandacht meer voor jongeren. “De tweede actielijn is daarom het aanpassen van de wet- en regelgeving”, zegt Teutelink. Daarom roept zijn motie ook op tot onderhandelingen over meer politieke vrijheid en autonomie voor gemeenten bij de uitvoering van verplichte taken. Dit kan het mogelijk maken om meer te bezuinigen op artikelen waar er tekorten zijn.

Het voorstel van Teutelink, dat steun kreeg van het bestuur van de VNG, werd met vrijwel unanieme meerderheid van stemmen aangenomen. De wethouder zegt erg blij te zijn met de steun uit het hele land en kijkt uit naar de resultaten van de gesprekken.