Op De Kleine Willem wordt het stilaan duidelijk: het Enschedese duo verbindt al jaren ‘de Indiër, de…

Er hing een verstikkende brandlucht rond de ruïnes die de Tweede Wereldoorlog had achtergelaten en je kon nog steeds de hitte van de vlammen voelen. Europa lag in puin, het machtsvacuüm in de koloniën voedde een lang sluimerend verlangen naar vrijheid. Indonesië verklaarde zich onafhankelijk van Nederland en er brak (opnieuw) oorlog uit.

Hoe witter hoe beter

Nederlands-Indië. De naam zegt het al: Nederland de heerser, Indonesië de dienaar. Een relatie die 350 jaar duurde en het leven dicteerde van de ‘softies’ die op zoek waren naar avontuur en rijkdom, en dat van de oorspronkelijke bevolking. De twee raakten, ook letterlijk, met elkaar verweven: blanke Nederlanders verwekten kinderen bij gekleurde vrouwen en er ontstond een tussengroep. Het zorgde voor een ijzersterke sociale standaard: hoe witter, hoe beter.

Accumulatie van trauma’s

Dat stortte in 1945 in. De bediende had moeite om zich van de meester te bevrijden; de rol van Nederland was gespeeld (al beseften ze dat pas veel later). Maar honderdduizenden Indonesiërs hadden hun lot, hun leven en hun toekomst aan die koloniale macht verbonden. Ze dienden in het leger, werkten in kantoren, kleine bedrijven, huizen en tuinen. En ongevraagd stonden ze voor een duivels dilemma: nationalisme en het verliezen van alles of die band met Nederland. Er was geen ruimte voor nuances.

Gezinnen die tussen 1945 en 1965 naar Nederland kwamen, brachten hun eigen traumatische verhalen met zich mee. Van onderdrukking, een wereldoorlog en Japanse kampen, gevechten en dwangarbeid, een bloedige periode van wraak en onderlinge strijd.

Beetje bij beetje… wordt het duidelijker.

In Nederland was het letterlijk en figuurlijk koud. Zeker, de Indonesiërs werden niet met open armen ontvangen. Ze hadden eindeloos veel foto’s gezien, konden gemakkelijk de dorpen en steden op een kaart aanwijzen, maar ze wisten eigenlijk niets van het land. Een mens kan zich nauwelijks vreemder voelen.

‘Beetje bij beetje… wordt het lichter’ is de conclusie van twee vrouwen die hun hele leven bezig zijn geweest met het oplossen van dat verleden en de gevolgen ervan. Het zijn heel persoonlijke raadsels, maar de drie voorgaande voorstellingen lieten zien dat ook de verhalen van Gerverdinck en Bergsma universeel zijn. Herkenbaar voor iedere vluchteling, iedere ontheemde, iedere persoon met een versleten verleden.

Het gaat beetje bij beetje, maar het is niet onmogelijk.