Verdrinken door gebrek aan vergunningen? – TW.nl

Woonboten botsen tegen bruggen, dambewaking in Markermeer. Terwijl een groot aantal Nederlandse dijken niet meer toekomstbestendig is, neemt het aanbod van klei waarmee we ze bouwen af. Hoe kan een rivierdelta een kleitekort hebben en wat zijn de alternatieven?

Rijkswaterstaat wist dat de voorzieningszekerheid van veel zeldzame aardmetalen en mineralen die cruciaal zijn voor elektronische componenten problematisch is, maar hoe zit het met de klei waarmee we onze dammen bouwen? Dit is cruciaal om te voorkomen dat Nederland de komende jaren wordt gekenmerkt door zwemmende koeien en ondergelopen steden. De overheid zelf lijkt echter het grootste obstakel voor de winning ervan te zijn.

‘Hernieuwbaar’

De Nederlandse rivierklei is voor een groot deel afkomstig uit de bergen van onze oosterburen. Oud gesteente erodeert en puin wordt door rivieren meegevoerd en bezinkt vervolgens als kleine kleideeltjes op onze uiterwaarden. Als we ervoor willen zorgen dat rivieren voldoende ruimte hebben om in dichtbevolkte gebieden niet te overstromen, moeten we die uiterwaarden voortdurend leegmaken.

Zolang we de Alpen niet zien krimpen, beschouwt Nederland klei als een welkome hernieuwbare grondstof, gratis aangeleverd door onze buurlanden. Een snelle blik op bodemdata.nl leert dat ongeveer de helft van ons land uit kleigronden bestaat. De klei zelf is meestal veel goedkoper dan het transport ervan. Wij betalen echter om het uit verre landen te verkrijgen. Hoe is dat mogelijk?

Tekort aan data

Omdat baggerklei geregistreerd staat als ‘baggergrond en afval’, beschikken we eigenlijk niet over betrouwbare gegevens over de beschikbare hoeveelheden, zegt het Bouw Economisch Instituut. Terwijl de jaarlijkse vraag naar klei voor dijkversterking de komende jaren zal verdubbelen. Als Rijkswaterstaat en de Waterschappen in 2050 1.500 kilometer dijken willen versterken, zoals voorgeschreven door het Nationale Deltaprogramma 2021, hebben ze in 2030 3,9 Mton schone klei uit erosiecategorie 1 nodig, 2,2 Mton meer dan in 2019.

Rijkswaterstaat heeft het onafhankelijke onderzoeksbureau CE Delft gevraagd om na te gaan welke risico’s zij kunnen verwachten op het gebied van de leveringszekerheid van dit soort cruciale grondstoffen en met welke circulaire toepassingen zij die risico’s kunnen verkleinen. “Als er vroeg genoeg wordt ontworpen, zijn er veel mogelijkheden om asfalt, beton, zink en staal te hergebruiken”, zegt Marijn Bijleveld, projectleider bij CE Delft. “Met klei is het verhaal anders. Je graaft immers geen oude dam op om een ​​nieuwe te bouwen, je hebt ze allebei nodig.”

‘Circulaire misvattingen’

Bijleveld en zijn team gingen aan de slag met de bestaande literatuur en gingen op pad om sleutelfiguren te interviewen. Eén van hen was Leonie van der Voort: directeur van Cascade, de beroepsvereniging van zand- en grindproducenten, maar ook bioloog en moeder van twee dochters die ook graag ooit een huis willen hebben.

“Begrijp me niet verkeerd, ik ben niet tegen de circulaire economie!”, legt Van de Voort later telefonisch uit, “maar we hebben echt veel meer bouwmaterialen nodig dan we via sloop kunnen krijgen. Het is goed dat politici alles van gerecycled materiaal willen maken, maar waar halen we dat vandaan? Biobased, in een delta? Misschien voor isolatie, binnen. Het gaat hier buiten rotten en de bossen staan ​​al onder druk.”

“In Nederland hebben we geen tekort aan klei, maar eerder vergunningen om deze te winnen”, benadrukt Van der Voort. Het voorziet een scenario waarin de stikstofcrisis in vergelijking verbleekt: een gebrek aan materialen dat woningbouw onmogelijk maakt, het herstel van onze infrastructuur verlamt en de energietransitie bemoeilijkt. “Kijk naar Duitsland. “Ze willen daar een windpark bouwen, maar er is geen materiaal voor de fundering.” Niet omdat er geen grind, zand of klei aanwezig is, maar omdat er geen vergunningen zijn verleend voor de winning ervan. Dit had 10 tot 15 jaar geleden al opgelost moeten zijn, want zo lang duurt het meestal om de vergunning te krijgen. “Het proces om de laatste in Nederland verleende graafvergunning, voor de Geertjesgolf in Winssen, te verkrijgen heeft 35 jaar geduurd”, vertelt Van der Voort.

Niet in mijn achtertuin (NIMBY)

“Als de zand- en grindwinners geen vergunning krijgen om grond af te graven, hebben de kleiwinners ook geen klei”, zegt Ton Kuijs, directeur van Aannemingsbedrijf J. den Boer, dat klei wint in Geertjesgolf. “De rivierklei zit in het zand en de stenen, en die moet worden afgegraven voordat je die diepere lagen kunt afgraven.” Momenteel is er nog ongeveer 2,5 miljoen ton over. Bij Winssen kan het bedrijf tot 2031 klei winnen, al betwijfelt het of de voorraden zo lang meegaan. Ook voor uw bedrijf is het onzeker wat er daarna gebeurt.

Burgers willen een veilige dijk, maar geen graafwerkzaamheden in hun achtertuin“

De ingenieur erkent de klacht van Cascade: het verkrijgen van vergunningen wordt steeds lastiger. Burgers willen een veilige dijk, maar geen graafwerkzaamheden in hun achtertuin. Het bekende NIMBY-fenomeen: “Not In My Back Yard”: het probleem betreft niet alleen de graafvergunningen, maar ook het transport. Om uitstoot en rompslomp te besparen loont het vaak de moeite om een ​​laadplatform op een rivier te plaatsen en de gewonnen klei per boot te vervoeren. Als Rijkswaterstaat daarvoor geen toestemming geeft, zal zijn bedrijf met tientallen vrachtwagens de weg op moeten, wat de omwonenden niet prettig zal vinden. Waar het twintig jaar geleden een paar maanden duurde om het papierwerk af te ronden, duurt het nu al snel een jaar, ALS het je lukt.

Vervuiling

Een extra moeilijkheid is vervuiling. “Mensen wonen vaak dichtbij dijken, dus waterschappen hebben schone grond nodig om de dijken te versterken”, zegt Kuijs. De klei in Geertjesgolf heeft de hoogste milieuklasse, maar dat geldt niet altijd voor klei langs rivieren. 70% van de totale kleiproductie in Nederland komt uit uiterwaarden. Het werk om rivieren meer ruimte te geven, levert veel op. Je zou denken dat je hiermee dijken kunt versterken, maar we weten nog niet of de klei voldoende bestand is tegen erosie of schoon genoeg is. Zo moet klei voor taluds niet alleen voldoen aan de eisen van de Natuurbeschermingswet, maar ook aan de steeds strengere PFAS-normen.

Vergif, vergunningen… Ze verhinderen het gebruik van onze moederklei, terwijl het water onze oren likt. CE Delft is duidelijk: “Het effect van een mogelijk tekort aan klei bij Rijkswaterstaat is dat de dijken niet voldoende onderhouden, aangepast of aangelegd kunnen worden. Gecombineerd met de verwachte effecten van klimaatverandering op het weer en de zeespiegel vormt dit een risico voor een van de hoofdtaken van Rijkswaterstaat: waterveiligheid.”

Alternatieven

Wat doe je als je geen geschikte klei hebt, maar je wilt niet verdrinken? Je zoekt naar alternatieven. Zo heeft de Radboud Universiteit al bevestigd dat de wortels van veel bloemen zich zo goed aan de onderliggende bodem kunnen hechten, dat ze tegen een stootje kunnen. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma onderzoekt of de erosiebestendigheid van klei verbeterd kan worden door het toevoegen van kalk en of de klei vervangen kan worden door bentonietmatten. Daarnaast voert Rijkswaterstaat een pilot uit met alternatieve dijkontwerpen op basis van de lokale bodem. Als de omgeving voldoende ruimte biedt om de vorm van de dam aan te passen, kan deze in principe met elke grondsoort worden gebouwd. De schaarse klei van de dam kan worden gereserveerd voor plekken waar ruimtegebrek is.

Adres

“Het kabinet heeft de zeggenschap overgedragen aan de provincies en moet die terugnemen”, zegt Van der Voort. “Mijn leden zien een grote vraag naar hun producten, maar vertrekken zonder vergunning. Zij halen al grondstoffen uit Italië, terwijl wij op een berg van klei, zand en grind zitten, en de winning hiervan is heel goed te combineren met maatschappelijke waarden als natuur en recreatie. Als bioloog zie ik Cascade als hoofdleverancier van natuurgebieden, ten koste van het bedrijfsleven, en levert bovendien grondstoffen voor de bouw!

Ook Wageningen Universiteit, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer achten het bewezen dat delfstoffenwinning, waterveiligheid en natuurontwikkeling hand in hand kunnen gaan. Dit betekent echter niet dat we van heel Nederland een bouwput willen maken. Als we de voorzieningszekerheid willen vergroten, zo concludeert CE Delft, moeten we het kleiverbruik terugdringen, kijken waar we het kunnen vervangen door andere materialen en uitzoeken hoe we de levensduur van dijken zo lang mogelijk kunnen maken. Bloemen waar het kan, klei waar het moet.