Universiteiten raken vaak met tegenzin maatschappelijk betrokken

Nieuws | Editors

23 juli 2024 | Door internationalisering en concurrentie zijn de Nederlandse universiteiten steeds meer losgekoppeld geraakt van hun eigen lokale gemeenschap. Universiteiten kopiëren daarom maatschappelijk verantwoord ondernemen van het bedrijfsleven om weer aansluiting te vinden bij de samenleving, aldus onderzoekers van de TU Delft.

Universiteiten zochten in het verleden verbindingen met de samenleving om ideologische, historische of religieuze redenen. Nu komt dit meestal door marketing, financiering of druk van buitenaf, zoals blijkt uit Delfts onderzoek aan Nederlandse universiteiten. Onderzoeksfinanciers als de New World Order en de European Research Council eisen steeds vaker sociale participatie. Ook de politiek oefent hierop steeds meer druk uit. Dit betekent dat verbinding met de samenleving vaak niet zoals in het verleden intrinsiek wordt aangestuurd, maar eerder wordt opgelegd door externe belanghebbenden.

Classificaties en competitie

Er zijn steeds meer Nederlandse hogeronderwijsinstellingen die steeds actiever worden op het gebied van maatschappelijke participatie. Dit roept de vraag op naar hun motivaties, doelstellingen en activiteiten op dit gebied. Universiteiten over de hele wereld willen steeds meer sociale ongelijkheid bestrijden en het vertrouwen in de wetenschap vergroten. Vaak doen zij dit door te investeren in maatschappelijke participatie, niet zozeer op mondiaal niveau maar op lokaal niveau, in hun eigen stad, regio en land. Volgens de Delftse onderzoekers zijn universiteiten, als gevolg van de toenemende mondialisering en commercialisering door concurrentie, gedreven door internationale rankings, losgeraakt van hun lokale omgeving.

Ook is er vanuit de politiek en de samenleving een groeiende vraag naar een universiteit die een grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid op zich neemt. NSC-leider Pieter Omtzigt stelde vorige week dat universiteiten door de excessieve internationalisering hun publieke taak niet hebben begrepen.

Is er echt sprake van een verandering?

In navolging van buitenlandse voorbeelden besteden ook de Nederlandse universiteiten steeds meer aandacht aan maatschappelijke participatie en nemen deze steeds vaker op in hun missieverklaringen en strategische plannen. Veel initiatieven aan de Nederlandse universiteiten bestaan ​​al veel langer. De vraag is of er daadwerkelijk sprake is van uitbreiding van activiteiten of dat er sprake is van louter een herstructurering van bestaande activiteiten.

Voor het onderzoek zijn interviews gehouden met medewerkers en bestuurders van de Vrije Universiteit, TU Delft, Universiteit Utrecht en Erasmus Universiteit. Volgens de Delftse onderzoekers zijn deze vier universiteiten geselecteerd omdat zij publiekelijk pleiten voor maatschappelijke participatie.

Het onderzoek definieert drie soorten redenen waarom universiteiten aansluiting zoeken bij de samenleving. Sommige initiatieven worden genomen als tegenreactie op de marktkrachten en de internationale concurrentie, door zich te concentreren op lokale verhoudingen in plaats van op internationale concurrentie. Daarnaast zetten universiteiten maatschappelijke betrokkenheid ook in als marketinginstrument om hun reputatie te verbeteren, vergelijkbaar met maatschappelijk verantwoord ondernemen in bedrijven. Ten slotte voelen universiteiten de druk om hun maatschappelijke relevantie te tonen en betrokkenheid als strategie daarvoor te gebruiken. Deze drie motieven lijken vaak door elkaar en tegelijkertijd te worden gebruikt.

Christelijke waarden van de VU

Uit interviews aan de Vrije Universiteit blijkt dat de christelijke waarden van naastenliefde nog steeds invloed hebben op het imago van de VU en dat dit ook mensen aantrekt om aan de VU te komen werken en studeren.

Volgens de Delftse geïnterviewden zijn universiteiten ook maatschappelijk betrokken omdat ze hierdoor financiering krijgen. Voor de TU Delft was de financiële steun van de lokale overheid één van de belangrijkste drijfveren voor het sluiten van de overeenkomst met de gemeente, waarin de betrokkenheid tussen universiteit en gemeenschap vooral het idee was van burgemeester Marja van Bijsterveld van Delft.

Verminder de ongelijkheid

De maatschappelijke betrokkenheid van universiteiten wordt door de geïnterviewden ook gezien als een manier om bij te dragen aan het terugdringen van de onderwijsongelijkheid. Zo participeren de TU Delft en de UU in het project ‘Meet the Professor’. Door basisscholen te bezoeken verwachten de respondenten in het onderzoek dat kinderen met een minder bevoorrechte sociaal-economische achtergrond interesse ontwikkelen om naar de universiteit te gaan.

Volgens meerdere respondenten hebben veel mensen ook een verkeerd beeld van wetenschap en universiteiten. Dit ondermijnt de legitimiteit en het maatschappelijk draagvlak voor universiteiten en creëert een perceptie van verdeeldheid tussen universiteiten en de samenleving als geheel.

Hoop op meer investeringssteun.

Voor respondenten van de TU Delft hangt zichtbaarheid samen met de lokale perceptie van de universiteit. Veel Delftenaren zien vooral de negatieve kanten van een grote universiteit in hun stad, zoals de overlast voor studenten en het grote aantal fietsen. Door participatie en samenwerking wil de universiteit de positieve aspecten van haar aanwezigheid onder de aandacht brengen, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk van studenten en het tentoonstellen van technologische innovaties in de binnenstad. De universiteit hoopt dat hierdoor het maatschappelijk draagvlak voor de overheidsuitgaven aan universiteiten toeneemt.

Volgens andere respondenten bestaan ​​er in de samenleving verschillende misvattingen over universiteiten: ze krijgen veel geld van de overheid, studenten feesten en drinken alleen maar, en onderzoek is niet onafhankelijk en wordt beïnvloed door linkse wetenschappers. Eén respondent benadrukte dat deze percepties een kloof creëren tussen universiteiten en de samenleving, wat hun legitimiteit schaadt.

Er zijn legitieme vragen vanuit de samenleving.

Verschillende respondenten zagen het publieke debat niet alleen als een negatieve factor, maar ook als een kans voor universiteiten om na te denken over hun identiteit en hun rol in een veranderende samenleving. Zij zijn van mening dat de huidige samenleving terecht een grotere sociale impact van universiteiten eist. Een UU-directeur benadrukte dat deze oproep universiteiten dwingt een fundamentele vraag over hun bestaansrecht te beantwoorden.

Respondenten merkten ook op dat betrokkenheid van de gemeenschap een ‘verkoopargument’ kan zijn in de concurrentie tussen universiteiten. Bouw mee aan een identiteit die toekomstige studenten en medewerkers aantrekt. Nog voordat de term ‘maatschappelijke participatie’ bekend was, bestonden veel van deze activiteiten al op de vier universiteiten.

De financiële middelen zijn beperkt.

Deze activiteiten werden voorheen ‘dienstverlening’, ‘kennisoverdracht’ of ‘valorisatie’ genoemd. De grootste verandering de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden op bestuurlijk niveau, waar het begrip inmiddels expliciet in het beleid is opgenomen, zoals bij de TU Delft en de UU. Bij alle vier de universiteiten waren de financiële middelen voor activiteiten echter beperkt. De onderzoekers betogen dat het de moeite waard is om je af te vragen of dit niet het geval is. raambekleding door de universiteiten.

Een politiek adviseur van de VU stelt dat het bestuurscollege vooral hele goede pilots inzet om een ​​goede indruk te maken. “Maar als we zeggen dat we 50.000 euro extra nodig hebben voor een nieuwe assistent, dan kan dat niet. Dan denk ik: hoe kan dat?”

Zakenman en egoïstisch

De maatschappelijke betrokkenheid van universiteiten kan ook gezien worden als een uiting van de vermarkting van het hoger onderwijs, zeggen de Delftse onderzoekers aan het eind van hun onderzoek. “Net als andere onderzoeken laten onze bevindingen zien dat gemeenschapsparticipatie een concurrentievoordeel oplevert en wordt gebruikt als marketinginstrument om de reputatie van universiteiten te verbeteren en zo een institutioneel merk op te bouwen, een praktijk die sterk lijkt op het gebruik van maatschappelijk verantwoord ondernemen, zoals we zien in de zakenwereld.”

Als universiteiten alleen lokaal meedoen voor eigen voordeel, om hun maatschappelijke relevantie aan te tonen of omdat de samenleving daarom vraagt, blijft hun gedrag ondernemend, egoïstisch en losgekoppeld van hun lokale omgeving, zeggen de Delftse onderzoekers. In die zin kan sociale participatie universiteiten in de val lokken van een paradox: in hun pogingen om hun sociale waarde aan te tonen, blijven ze de wetten van marketing toepassen. De vraag naar legitimiteit zal dus onopgelost blijven.