Gedifferentieerde afvalbelasting is een ‘evenwichtsoefening’

Sinds 1 januari 2023 geldt er in Zwolle een recyclingbijdrage, zoals in 40 procent van de Nederlandse gemeenten het geval is. Bewoners betalen per keer dat zij hun afval afgeven. Uit onderzoek blijkt dat de cijfers over het eerste jaar positief zijn: er werd 40 procent minder afval ingezameld. Maar sommige Zwolse inwoners denken dat afval gewoon op straat belandt. En wethouder Paul Guldemond (D66), die deze conclusie niet terugziet in de cijfers, hoort het veel van zijn bewoners.

Sociale media

Wie in X zoekt naar het Zwolse raadslid, vindt al snel onvrede berichten. Bijna dagelijks verschijnen er foto’s van vuilniszakken die op straat liggen. Vaak naast ondergrondse afvalbakken waar bewoners nu voor moeten betalen. Onder de berichten zijn deze vaak gericht aan het personeel van de wethouder

Schuldig beleid

“Gezegend is het afvalbeleid van de gemeente Zwolle”, schrijft een bijzonder sceptische inwoner van de wijk Bollebieste. Want volgens veel klagers is het recyclingpercentage, ook wel ‘Diftar’ (gedifferentieerd tarief) genoemd, de schuldige. Het kost nu immers geld om afval aan te leveren, dus het op straat gooien is de goedkoopste optie. Tenminste als de autoriteiten je niet betrappen. ‘Afvalfotografen’ zien de afvalberg steeds groter worden. “Schrobben met de kraan open”, merkt een ontevreden gebruiker van sociale media op.

Uitleggen

Guldemond ziet berichten van onvrede ook persoonlijk en spreekt soms journalisten aan. “Ik denk dat ik het moet kunnen uitleggen”, zegt hij. ‘Uiteindelijk zijn het bewoners die zich zorgen maken over hun leefomgeving. Soms wordt het een beetje onvriendelijk of onfatsoenlijk. Dan zal ik het gesprek niet voortzetten. Maar ik besef wel dat je als portefeuillehouder aansprakelijk kunt worden gesteld voor de polis.’

Politieke discussie

Aldus Guldemond, die sinds 2022 raadslid is in de portefeuilles Circulaire Economie (inclusief afval), Werk en Inkomen en Financiën en Exploitatie, lang vóór de invoering van de recyclingbijdrage en lang voor zijn aantreden. ‘Het besluit om over te stappen naar Diftar is al sinds 2016 genomen. In het politieke debat van destijds zijn veel zorgen geuit over een toename van extra plaatsingen. Sommige inwoners van Zwolle zien hun zorgen bevestigd, maar het is natuurlijk geen nieuw fenomeen dat mensen last hebben van afval op straat.’

Resultaten

‘Een grote meerderheid van de raad was uiteindelijk vóór de invoering van Diftar. Er waren voor- en tegenstanders van dit beleid, maar de tegenstanders zijn de enigen die hun punt blijven maken.’ Volgens Guldemond laten de laatste cijfers zien dat het beleid succesvol is. Er werd 40 procent minder restafval ingezameld. Een enorme daling in het eerste jaar. Maar waar gaat al dat restafval naartoe? Er wordt meer afval gescheiden, ook de gemeente kan dit verifiëren. Er komt meer papier, meer plastic en meer organisch afval binnen. Maar dat verklaart niet het hele verschil.

Waar gaat hij heen?

‘Ook zien we dat tweedehandswinkels meer spullen aangeboden krijgen, en hetzelfde geldt voor grofvuil. Maar we denken ook dat bewoners juist bewuster omgaan met hun afvalproductie en dus minder afval produceren. Een ondergeschikte factor kan zijn dat ondernemers vroeger afval aanleverden met hun persoonlijke afvalkaart, ook al mocht dat niet, maar dat doen ze nu niet meer omdat er kosten aan verbonden zijn.’

‘Het ligt niet in de bosjes’

Guldemond is in ieder geval stellig in het verwijt dat afval nu op straat belandt. ‘Het ligt niet in de bosjes. Dat zie jij ook niet. Wat mensen soms zien zijn extra locaties in een beperkt aantal wijken. “Dat kan de daling van 40 procent nooit verklaren.” Volgens de gemeente is het aantal klachten over afvalstorten toegenomen, maar is het aantal kilo’s illegaal gestort afval dat de gemeente moet verwerken niet toegenomen.

Dat vind ik fascinerend. Dat mensen bereid zijn hun afval naar de container te brengen en het er vervolgens naast te zetten.

Discussie

Het feit dat er meer meldingen zijn, betekent natuurlijk niet automatisch dat er ook meer afval wordt gedumpt. Zoals gezegd vond er in Zwolle een vrij uitgebreid debat plaats over Diftar. Bewoners die zich zorgen maken over het dumpen van afval, zijn mogelijk eerder bereid om dit te melden. Daarnaast denkt Guldemond dat het mogelijk is dat bewoners voorheen met hun eigen kaart afval in de container hebben gezet, maar daar vanwege de kosten niet meer toe bereid zijn.

uitleg

Overigens zegt Guldemond dat de discussie in Zwolle niet zo slecht was vergeleken met wat er in Arnhem gebeurde. In de kleinere plattelandsgemeenten rond Zwolle was de reactie op het nieuwe beleid daarentegen veel minder heftig. ‘Omdat? Dat durf ik niet met zekerheid te zeggen. We zien dat extra plaatsingen vaker voorkomen in buurten met veel hoogbouw, en dat er een hoge correlatie is met lage inkomenswijken en verstedelijking. We zien overigens geen lekkage in de bosjes.’

Het financiële bezwaar ‘mag niet’

‘Ik vind het fascinerend. Dat mensen bereid zijn hun afval naar de container te brengen en er vervolgens naast te zetten.’ Of dat zou erop kunnen wijzen dat mensen het graag willen doen, maar feitelijk financiële bezwaren hebben tegen het gebruik van hun kladpas; ‘Dat zou kunnen, maar dat zou niet zo moeten zijn. Inwoners met een laag inkomen kunnen vrijstelling krijgen van de afvalstoffenheffing en bovendien moeten ze, als ze normaal als gezin hun afval scheiden, altijd minder uitgeven dan in de oude situatie.’

Hotspot-aanpak

Soep wordt niet zo heet gegeten als hij wordt geserveerd? En zijn alle bezorgde burgers naar X gegaan? ‘Nee niet dat. Dit zijn terechte zorgen van bewoners waar wij als gemeente iets aan doen. Wij hanteren een hotspotaanpak. Dit zijn doorgaans dezelfde plaatsen waar meldingen binnenkomen. We verwijderen afval, maar kijken ook of er omgevingsfactoren zijn of dingen die we beter kunnen doen om met omwonenden te communiceren. Gedragsverandering kost ook tijd.”

Vergroot?

Wel moet het ‘afvalprobleem’ beoordeeld worden, vindt de wethouder. ‘Het is een klein aantal inwoners dat een terechte zorg deelt, maar het is zeker geen massadebat. De meeste mensen zijn positief en zeggen bijvoorbeeld dat de vergoeding hen stimuleert om hun afval beter te scheiden. Dat gezegd zijnde is verspilling binnen mijn portefeuille het onderwerp waar ik veruit de meeste reacties op krijg. Het raakt mensen rechtstreeks in hun leefomgeving.’