AUDIO – De gemeente Zwolle heeft tijdens de oorlog geen actieve rol gespeeld bij de verkoop van Joodse bezittingen, zo blijkt uit onderzoek

Zwolle – Een recent onderzoek van Meta Huijsman, promovendus bij het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD), werpt nieuw licht op de rol van de gemeente Zwolle bij de verkoop van Joodse eigendommen tijdens de oorlogsjaren. In opdracht van van Zwolle deed Huijsman onderzoek naar twee belangrijke vragen.

Interview met Meta Huijsmans, promovendus bij het NIOD Instituut, Ingrid Petiet van de Joodse gemeenschap van Zwolle, de burgemeester van Zwolle, Peter Snijders en Jaap Hagedoorn, historicus.

“De onderzoeksvragen waren tweeledig”, legt Huijsman uit. “Allereerst wilden we weten of de gemeente na de oorlog belastingen heeft opgelegd die als oneerlijk kunnen worden beschouwd. Ten tweede wilden we onderzoeken of de gemeente tijdens de oorlog joodse eigendommen heeft aangekocht.”

De onderzoeksresultaten zijn duidelijk. “Er is geen bewijs gevonden dat de gemeente Zwolse wetsvoorstellen heeft ingediend die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt”, legt Huijsman uit. “Ook zijn er geen aanwijzingen dat de gemeente tijdens de oorlog eigendommen heeft aangekocht die oorspronkelijk eigendom waren van Joodse eigenaren.”

Er was geen actieve rol, maar er was wel administratieve ondersteuning.

Het onderzoek werpt ook licht op de bredere context van de Joodse vastgoedhandel tijdens de oorlog. Huijsman wijst erop dat de gemeente Zwolle weliswaar niet actief betrokken was bij de aankoop van panden, maar wel administratieve ondersteuning verleende. “Het gemeentebestuur heeft vooral een bestuurlijk faciliterende houding aangenomen”, legt Huijsman uit. “Er werd informatie gevraagd en verstrekt, maar de gemeente heeft niet actief geprobeerd misbruik te maken van de situatie door panden onder de marktwaarde te kopen.” Huijsman vervolgt: “Er speelde een veel actievere rol onder particuliere oorlogskopers, makelaars, notarissen en uiteraard de Duitse bezetter en hun organisaties.”

Wij zijn blij dat het rapport er is. Laat er duidelijkheid komen over de rol van de gemeente Zwolle, die niet de zwarte rol heeft gespeeld die in sommige gemeenten wel heeft plaatsgevonden.
Ingrid Petiet, Joodse gemeente Zwolle

De reacties op het rapport zijn over het algemeen positief. Ingrid Petiet, vertegenwoordiger van de Joodse gemeenschap van Zwolle, is blij met de duidelijkheid van het rapport. “We zijn blij dat het er is”, zegt hij. “Laat er duidelijkheid komen over de rol van de gemeente Zwolle, die niet de zwarte rol heeft gespeeld die in sommige gemeenten wel heeft plaatsgevonden.” Petiet zegt over het onderzoek: “De geschiedenis van een samenleving kent altijd pagina’s in allerlei kleuren. En er zijn ook zwarte pagina’s in het midden. Je zou die zwarte pagina’s ook eens moeten lezen. Je moet door het zwarte heen kijken om te zien wat er werkelijk onder staat en dat heeft Meta gedaan in het onderzoek.”

Burgemeester van Zwolle, Peter Snijders, is onder de indruk van de resultaten van het onderzoek. “Het is indrukwekkend om te lezen hoe de burgemeesters destijds handelden”, zegt hij. “Het zet je aan het denken over hoe jij zou handelen in zo’n situatie.”

In een tijd waarin de bezetter en de druk van de omstandigheden hun stempel drukten op de besluiten die genomen moesten worden, blijft de vraag wat je als gemeenteraad moet doen. Burgemeester Snijders benadrukt dit dilemma: “Voor hen was het een echt compromis tussen wat de bezetter bestelde en wat goed was voor de bewoners.” Terwijl de eerste burgemeester al snel een resoluut besluit nam en daarmee zijn invloed verloor, balanceerde de tweede burgemeester, Van Karnebeek, tussen samenwerken met de bezetter en het stellen van zijn eigen morele grenzen.

Snijders zegt over deze innerlijke strijd: “Het is fascinerend en je zult nooit weten wat de echte motivaties waren om op dat moment die beslissing te nemen.” Dit dilemma, tussen plicht en overtuiging, is een vraag die ons allemaal aangaat, zoals Snijders aangeeft: “Elke dag neem ik beslissingen vanuit mijn eigen overtuiging, dus wat is goed voor de stad en haar inwoners, maar oorlog is van een andere aard. bestellen en dan ben je niet helemaal vrij of helemaal niet vrij om dat soort afwegingen te maken.”

Het rapport werpt ook licht op de ervaringen van de joodse gemeenschap tijdens en na de oorlog. Historicus Jaap Hagedoorn, gespecialiseerd in de joodse geschiedenis van Zwolle, benadrukt de impact van de oorlog op de gemeenschap. “Er waren ongeveer 750 joodse inwoners in Zwolle, van wie er zo’n 500 niet terugkeerden”, legt hij uit. “Het was erg moeilijk voor de overlevenden om te re-integreren na zo’n traumatische ervaring.”

Stel je voor dat je terugkeert en ontdekt dat je hele familie is uitgeroeid, dat je bezittingen zijn weggenomen, niet alleen je gebouw, maar ook wat erin zat. Jaap Hagedoorn, historicus

Hij beschrijft de zeer moeilijke terugkeer: “Stel je voor dat je terugkeert en tot de conclusie komt dat je hele familie is uitgeroeid, dat je bezittingen zijn afgenomen, niet alleen je gebouw, maar ook wat erin zat, en dat u het niet hoeft te vertellen, met de steun van niemand, om ervoor te zorgen dat u uw rechten kunt doen gelden.”

Hij benadrukt echter de veerkracht en vastberadenheid van de overlevenden: “Het is een wonder dat mensen het hebben overleefd en hebben gevochten om hun bezittingen terug te krijgen.” Hagendoorn wijst echter op de harde realiteit dat niet alle pogingen om verloren voorwerpen terug te halen succesvol waren: “Het terughalen ervan was niet altijd succesvol, omdat er ook mensen zijn die durfden te beweren dat wat zij duidelijk bezaten, toebehoorde aan het Joodse volk. Het was niet het eigendom van de persoon die het kwam opeisen. Dus dat is natuurlijk verschrikkelijk.”

Onderzoeksrapport