Drie gevangenisbewakers vervolgd wegens mishandeling en verkrachting

Zichtbaar is de brievenbus waar de 246 gevangenen van de vrouwengevangenis Nieuwersluis hun klachten kunnen indienen. Dit verplaatsen zodat zij zich ongezien kunnen melden, is een van de aanbevelingen die Mariëtte Hamer donderdag aan minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) gaf.

Ook mogen gedetineerden niet langer naar eigen goeddunken en zonder duidelijke regels privileges kunnen verlenen, zoals extra beltijd of interessantere dagbesteding. Dit kan leiden tot willekeur, aldus Mariëtte Hamer, regeringscommissaris voor seksueel wangedrag en seksueel geweld. Hamer: ‘De piewie (gevangeniswerker, red.) kan je maken of breken, vertelde een van de gevangenen aan onze onderzoekers. Door hen bijvoorbeeld te bedreigen met een enkeltje naar isolatie.

Misstanden in vrouwengevangenissen waren destijds nieuws door Volkskrant In mei 2022 werd bericht dat een gevangenisbewaarder in Nieuwersluis was gearresteerd. Via advocaat Johan Oosterhagen vertelden de arrestanten onder meer aan deze krant over hun ervaringen met mishandeling en machtsmisbruik.

Seksueel geweld en verkrachting

De zaak tegen de gevangenbewaarder is geseponeerd. Het Openbaar Ministerie maakte deze week echter bekend dat het drie andere bewakers van de gevangenis van Nieuwersluis gaat vervolgen wegens aanranding en één voor verkrachting. Drie andere aangiften tegen gevangenisfunctionarissen leidden niet tot vervolging.

De verhalen van de arrestanten leidden vorig jaar tot een onderzoek van de Inspectie Justitie en Veiligheid. De conclusie was dat er in de vrouwengevangenis sprake was van ongepast seksueel gedrag en dat er niet altijd adequaat werd gereageerd op de meldingen van gedetineerden hierover. Medewerkers leken elkaar nauwelijks aan te spreken op het slechte gedrag. Minister Weerwind heeft daarop maatregelen genomen, bijvoorbeeld door zogenaamde zorgfunctionarissen aan te stellen, die het bewustzijn over ongewenst gedrag moeten vergroten. Hamer werd gevraagd of zijn aanpak voldoende was voor de gewenste cultuurverandering.

De regeringscommissaris vindt dat er meer moet gebeuren. Volgens de aanpak van de minister ontbreekt het haar aan ‘bewustzijn van de machtsverhoudingen binnen een vrouwengevangenis’. Hamer: ‘Het feit dat gedetineerden voor al hun behoeften afhankelijk zijn van gevangenisbewakers is een grote risicofactor. Gedetineerden kunnen bijvoorbeeld bang zijn dat een aangifte hen meer gaat kosten dan het hen oplevert.’

Wederzijdse loyaliteit

De meeste medewerkers zijn integer, benadrukt Hamer. “Maar uit de inspectie is al gebleken dat er sprake is van slecht gedrag en dat er door de onderlinge loyaliteit niet altijd met elkaar over wordt gecommuniceerd.” Hamer ziet ook een kloof tussen oudere werknemers, die zich vaak professioneler opstellen, en jongere werknemers, die meer de dialoog met gedetineerden aan willen gaan.

Deze informele interactie mag niet leiden tot willekeur bij het verlenen van privileges op basis van persoonlijke voorkeuren, waarschuwt Hamer. Veel gedetineerden voelen zich geïsoleerd en hebben psychische problemen. Daarom zijn ze kwetsbaar voor mogelijk misbruik. Daarom pleit Hamer voor duidelijke regels.

Ook vindt hij dat de drempel voor het indienen van een klacht lager moet: gedetineerden moeten weten bij wie ze terecht kunnen en ook de Monitoring Commissie moet toegankelijker worden gemaakt, bijvoorbeeld door een diversere samenstelling. “Wat je wilt, is dat ze een gezicht kennen dat ze durven te melden”, zegt Hamer. Ook adviseert hij de commissie om klachten sneller af te handelen. “Laten we alle meldingen van gedetineerden serieus nemen.”

Advocaat Oosterhagen is ook van mening dat we ons werk moeten opvoeren om de veiligheid in vrouwengevangenissen te verbeteren. Hij vindt dat we snel moeten handelen. “Over een week moeten we die brievenbus kunnen verhuizen.”