De aandacht van de overheid voor stikstof leidt nauwelijks tot ‘gezondere’ natuurgebieden

De controversiële aanpak van het kabinet ten aanzien van stikstof laat voorzichtige resultaten zien, maar zal de komende jaren nauwelijks tot ‘gezondere’ natuurgebieden leiden.

Nederlandse stikstofmaatregelen, zoals het uitkopen van boeren, zullen tot 2030 leiden tot een voldoende verbetering van slechts 1 procentpunt in Natura 2000-gebieden. De afname van de stikstofneerslag in deze kwetsbare natuurgebieden zal voor een belangrijk deel te danken zijn aan schonere industrie en schonere verkeer in de buurlanden.

Dit zijn de conclusies van de eerste evaluatie van de stikstofaanpak, uitgevoerd door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en Wageningen Universiteit. Medeauteur Henk van Zeijts van het PBL noemde de stikstofresultaten woensdag tijdens een persconferentie “geen vrolijke boodschap” en “niet inspirerend”. “Er is echt veel werk aan de winkel”, zegt Van Zeijts.

Kan niet correct worden gemeten

Een opvallende conclusie is dat het effect van recente milieumaatregelen juist lastig te monitoren is. Provinciale gegevens zijn vaak ‘niet beschikbaar en/of onbruikbaar’, stelt het rapport. En “er bestaat geen samenhangend overzicht van de maatregelen in Natura 2000-gebieden en de effecten daarvan.” Van Zeijts: “Het is zorgelijk dat de informatie zo versnipperd is.”

Dit rapport gaat volgens het PBL vooral in op de specifieke effecten van stikstofmaatregelen en daarover kunnen concrete uitspraken worden gedaan.

Stikstofemissies uit de landbouw (ammoniak), industrie en verkeer (stikstofoxiden) beschadigen de bodem en zetten dier- en plantensoorten onder druk. De overschrijding van de stikstofnorm neemt al jaren af, maar blijft in zo’n 70 procent van de ruim 160 beschermde gebieden van Natura 2000 te hoog. Het aandeel kwetsbare gebieden onder de stikstofnorm (KDW) moet in 2013 toenemen tot minder tot 40 procent. 2025, 50 procent in 2035 en 74 procent in 2035.

Deze juridische doelstellingen zullen binnen tien jaar onhaalbaar zijn, zo bleek uit een rapport eerder deze week. Het aandeel ‘gezonde’ natuurgebieden zal tussen 2021 en 2030 nauwelijks toenemen. De verwachting is 28 tot 31 procent (in plaats van de geplande 40 procent). Er kan dus slechts een verbetering van 1 procentpunt worden toegeschreven aan het effect van de Nederlandse maatregelen op stikstof.

Boerenprotest

Dat de stikstofdoelstellingen steeds meer buiten bereik komen, komt mede doordat de stikstofnorm of de KDW zelf is aangescherpt. Het komt ook doordat de stikstofaanpak vastgelopen is in het politieke debat en de boerenprotesten: een deel van de maatregelen is nog niet omgezet in regelgeving en subsidies. En stikstof neemt af, maar ligt in veel natuurgebieden nog ruim boven de norm, waardoor het percentage ‘gezonde’ gebieden nauwelijks toeneemt.

Kennisinstellingen hebben het effect onderzocht van diverse maatregelen die al zijn genomen. Zo werd de snelheidslimiet op snelwegen verlaagd van 130 naar 100 kilometer per uur en werd er meer geld uitgetrokken voor het beëindigen van varkenshouderijen en schonere technische innovatie. Er werden aandelenkoopovereenkomsten ingevoerd voor boeren en grote stikstofuitstoters, piekladers, en in totaal kwamen er bijna 1.290 aanvragen binnen.

Het goede nieuws is dat de overtollige stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden in 2030 met een derde is afgenomen. Maar door de stikstofaanpak van de Nederlandse overheid is dit slechts 25 procent. Het grootste deel van de verwachte daling (45 procent) is te danken aan een schoner economisch beleid in bijvoorbeeld Duitsland, België en Frankrijk, en is onzeker. De overige 30 procent komt door ander beleid, zoals de afschaffing van de bredere mestnormen in Nederland.

3.000 banen

De stikstofaanpak heeft ook economische en sociale gevolgen, beschrijven de onderzoekers. Als gevolg van de koopovereenkomsten zal de werkgelegenheid in de veehouderij naar verwachting met 3.000 banen afnemen (6 tot 7 procent). De stikstofaanpak heeft bij zowel boeren als natuurbeschermers veel wantrouwen in de overheid opgeleverd.

Bovendien heeft de stikstofaanpak de vergunningverlening voor bedrijven er niet makkelijker op gemaakt. Er is nog steeds geen oplossing voor de groep PAS-journalisten, getroffen boeren die wachten op een natuurvergunning om legaal te kunnen verbouwen. De woningbouw is niet ‘gestopt’ zoals gevreesd, maar grote infrastructuurprojecten zijn grotendeels tot stilstand gekomen als gevolg van het aanhoudende stikstofprobleem.

De onderzoekers adviseren dat de overheid met onderbenutte maatregelen de stikstofaanpak kan verbeteren. Het verminderen van eiwit in het rantsoen van melkvee leidt bijvoorbeeld tot minder ammoniak in de ontlasting. Ook een duurzame bedrijfsvoering en technische innovatie, zoals schonere stallen, kunnen helpen. Ook de industrie en de transportsector zullen schoner moeten worden, maar hun bijdrage aan de stikstofproblematiek is kleiner.

Een ander advies is, zo blijkt uit onderzoek, dat politici en bestuurders realistische ambities moeten formuleren voor de langetermijnaanpak van stikstof. Van Zeijts: “We moeten niet overal alles willen. Dat werkt ook niet. Vanuit puur technisch implementatieoogpunt is dat lastig.”

Delen





E-mail de redacteur