Duizenden jaren oude kleitabletten overgedragen: ‘Van bonnen tot de oudste literaire werken’

Een klein team verhuizers vervoert zorgvuldig de grootste collectie kleitabletten van Nederland via de Matthias de Vrieshof naar de universiteitsbibliotheek. Sinds 1982 is de collectie Liagre Böhl ondergebracht in een grote kluis bij het NINO. Onderzoekers van over de hele wereld kwamen hier om de documenten, die tussen de 2.100 en 4.300 jaar oud zijn, te bestuderen.

De tabletten bevatten verschillende teksten in spijkerschrift. ‘Van de ontvangst van een graanlevering tot het Gilgamesj-epos, een van de oudste literaire werken’, zegt universitair hoofddocent Willemijn Waal. Zij is directeur van NINO, dat de collectie beheert, en is een van de initiatiefnemers.

Een merk maakt een groot verschil

NINO verhuist in juli naar het Herta Mohr gebouw in de nieuwe Cluster Zuid, waar het niet meer mogelijk is de collectie in eigen ruimtes op te slaan. De tablets gaan daarom naar de Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), waar ze beschikbaar blijven voor onderwijs en onderzoek. En dat is belangrijk, legt Waal uit. ‘Kleitabletten zijn driedimensionale objecten. Hoewel er foto’s en handgeschreven kopieën beschikbaar zijn, is het voor een goede studie noodzakelijk om ze van alle kanten te kunnen bekijken.’ Het toont een tablet waarop ook op de zijkant is geschreven. ‘Zie je hoe licht beïnvloedt wat je ziet? Een klein bordje kan een groot verschil maken.’

Jarenlange voorbereiding

Het gaat om een ​​overdracht van slechts zo’n 50 meter, maar de voorbereidingen hebben jaren geduurd. Conservator Carmen Gütschow organiseert en inspecteert de kleitabletten sinds 2017. Zij is waarschijnlijk de enige restaurateur ter wereld die gespecialiseerd is in deze kleitabletten en reist de hele wereld over.

Hoewel sommige kleitabletten al meer dan 4000 jaar bewaard zijn gebleven, zijn ze behoorlijk kwetsbaar. Het zout in de klei vormt een constante bedreiging, omdat de kristallen reageren met vocht en de tabletten kunnen afbrokkelen, zegt Gütschow. Vroeger werden ze wel eens gebakken, maar veel tabletten raakten daarbij beschadigd. Vervolgens werden de tabletten eveneens ontzout door ze onder te dompelen in baden met gedestilleerd water. “Dat is ook geen garantie voor de eeuwigheid, zoals vandaag helaas blijkt.”

Tijdens de voorbereidingen voor de verhuizing kwam Gütschow voor veel verrassingen te staan. Wat is de grootste uitdaging waarmee u te maken kreeg? Glimlachend pakt hij een zak zand. Het is moeilijk om vlokken te vinden die nog steeds het spijkerschrift hebben. “Ik bekijk al die fragmenten onder de microscoop en probeer ze weer aan elkaar te lijmen”, zegt hij. Het is een moeizame taak die hele dagen kan duren.

Dubieuze handelaren

Gütschow kwam ook reparaties uit het verleden tegen die niet helemaal correct waren uitgevoerd. ‘Ik heb verschillende tabletten ontdekt die bestaan ​​uit aan elkaar gelijmde stukjes die niet in elkaar passen. Waarschijnlijk is dit gedaan door handelaren die hoopten meer geld voor de tablets te krijgen.’ Vóór 1940 kwamen voorwerpen soms uit dubieuze handel, omdat er nog geen duidelijke regels bestonden.

Niet alleen dit soort probleemgevallen, maar Gütschow inspecteerde de hele collectie, stabiliseerde deze en herstelde deze indien nodig en plaatste deze vervolgens met hulp van de studenten in individuele dozen. Die kleine dozen werden vervolgens in grotere dozen verpakt voor hun eerste reis sinds 1982 naar hun nieuwe huis.

Bibliotheek Midden-Oosten

Bij de UBL kunnen onderzoekers de tablets op aanvraag bestuderen in de leeszaal Bijzondere Collecties. De Böhl-collectie wordt ook veel gebruikt om studenten assyriologie te onderwijzen. Ze leren het spijkerschrift ontcijferen dat duizenden jaren geleden aan klei werd toevertrouwd. NINO-bibliotheekboeken worden ondergebracht in de nieuwe Middle East Library (MEL).

Waal kijkt met enige nostalgie toe hoe de collectie uit de NINO-bibliotheek wordt verwijderd, maar is ook blij met het nieuwe onderkomen. ‘De nieuwe locatie is een grote verbetering. Bijzondere Collecties kennen een betere klimaatbeheersing en beveiliging. Kleitabletten gedijen het beste bij een stabiele luchtvochtigheid en constante temperatuur.’ Zo zorgen medewerkers ervoor dat de collectie blijft bestaan, hopelijk nog duizenden jaren.

Tekst: Tom Janssen
Foto’s: Patrice Börger
Kopfoto: Carolien van Zoest (NINO-redacteur) en Willemijn Waal met een kar vol kleitabletten

E-mail de redacteur