De geschiedenis van ons onbewuste brein.

Een paar weken geleden schreef ik twee columns over het nemen van beslissingen. De ene had betrekking op minder stress bij het kiezen en de andere op de manier waarop we onze beslissingen nemen. Ik ben dit onderwerp nog aan het onderzoeken, dus ik zal ze nog een keer uitleggen.

95% van onze beslissingen nemen we onbewust, we doen dit op basis van gevoelens en ervaringen. Denk hierbij aan de beslissingen die je neemt als je zonder boodschappenlijstje door de supermarkt loopt en zelfs je partnerkeuze. Wij geloven dat we rationele beslissingen nemen en daar heel bewust over nadenken. Vaak hebben we onbewust al een beslissing genomen. Zonder dat je het door hebt, stuurt ons onbewuste brein een signaal naar het bewuste brein om de keuze door te geven. Ons onbewuste brein heeft daarom bijna alle touwtjes in handen.

Ik onderzoek nog steeds hoe ons brein werkt als het gaat om het nemen van beslissingen en vooral wat er met de overige 5% gebeurt. Ik ontkom er niet aan, ik moet me echt verdiepen in de saaie, droge, slaapverwekkende theorie. Ik zal mijn best doen om het in de Jip & Janneke taal aan jullie over te brengen:

De meeste hersenactiviteit vindt onbewust plaats. Je brein doet veel meer dan je denkt. Onze hersenen reageren op dingen die gaan gebeuren. Je brein maakt voortdurend voorspellingen. Je brein creëert een beeld van wat zou kunnen zijn. Dit leidt tot het idee dat we niet reageren op de werkelijkheid zelf, maar op de representatie ervan in onze hersenen. En het beeld dat jouw hersenen maken is heel anders dan het mijne.

Sigmund Freud ontdekte dat deze onbewuste activiteit niet alleen bestond uit fysieke processen, maar ook uit onbewuste gedachten, emoties en motieven. Volgens hem woedt er in ieder van ons een strijd tussen het onbewuste brein en het bewustzijn. Uit latere onderzoeken bleek zelfs dat ons bewustzijn slechts toegang heeft tot een beperkt deel van de hersenen. Onze irrationele/onbewuste gedachten zijn zeer krachtig, maar het menselijk brein heeft het vermogen om te controleren. Veel van onze gedachten, gevoelens en daden worden echter aangedreven door irrationele gedachten: instincten en impulsen. Het voorste deel van de hersenen kan de impulsen van het onbewuste brein vertragen en enigszins verzwakken door impulsief gedrag te vervangen door doelgericht gedrag.

Freud en zijn voorganger Darwin stelden dat ons onbewuste brein gemotiveerd wordt door de drang om te overleven. Vervolgens bestudeerden psychologen hoe het onbewuste brein werkt en vooral hoe het zich ontwikkelt. Wanneer gebeurtenissen gelijktijdig plaatsvinden, denken je hersenen dat er een verband is. Hierdoor kan je onbewuste brein ervaringen gemakkelijk aan elkaar koppelen. Als je ooit bent gebeten of achtervolgd door een herdershond, leggen je hersenen het verband: herdershonden zijn eng.

Psycholoog Skinner ontdekte dat het onbewuste brein sterk gestuurd wordt door beloningen. Als het gedrag positieve gevolgen heeft, neemt de kans toe dat het gedrag zich herhaalt. Als je minder spanning voelt na het drinken van een glas wijn, is de beloning dat je het vaker doet. Het beloningssysteem speelt onbewust een belangrijke rol bij leergewoonten. We doen veel dingen niet omdat we dat willen, maar omdat ze tot snelle beloningen leiden. We zijn eerder geneigd dingen te doen die ons een goed gevoel geven dan dingen die goed zijn.

Ons brein leert verbindingen zoeken en daar op korte termijn profijt van hebben. Ons brein denkt: dit voelt slecht, dus het is slecht en ik moet het vermijden en het denkt ook: dit helpt, dus ik moet het vaker doen. En ook andersom: dit voelt goed, dus het is goed en dit werkt niet, dus laat ik het staan. Het onbewuste brein wil de omgeving steeds meer in kaart brengen.

Als je weet hoe je hersenen redeneren, zul je beter begrijpen waarom je reageert zoals je reageert. Kahneman en Tversky hebben veel onderzoek gedaan om te ontdekken hoe de hersenen denken: in de hersenen vinden twee denkprocessen tegelijkertijd plaats: snel, globaal denken en rationeel, langzamer en iets gedetailleerder denken. In het onderste deel van de hersenen gaat het vooral om snelheid en in het voorste deel om precisie. Snelle denkprocessen zouden de boventoon voeren. De beslissingen die je neemt zijn voornamelijk gebaseerd op irrationele redenen. Uit onderzoek met video’s die informatie geven over activiteit in de hersenen blijkt dat het onderste deel van de hersenen vaak al beslissingen heeft genomen voordat het rationele brein zich hiervan bewust wordt. U hoeft alleen maar uw goedkeuring te geven. Het idee dat een sollicitant met een bril intelligent is, zal zich grotendeels richten op ervaringen die dit idee bevestigen. Je stelt gerichte vragen om je eigen mening te bevestigen. Onze gedachten over de werkelijkheid beïnvloeden onze perceptie.

Ik heb mijn best gedaan om het in Jip & Janneke taal te maken. Ik heb vandaag veel geleerd door te lezen over de geschiedenis van hersenonderzoek, maar ik ben nog steeds niet tevreden met het antwoord. Binnenkort verschijnt er waarschijnlijk nog een column over dit onderwerp.

Ester van Boer.