Martinitoren in Groningen, verkozen tot mooiste kerktoren van Nederland: “Ongelooflijk vereerd”

De verkiezing vond plaats op initiatief van Kerk & Co, een organisatie gespecialiseerd in kerkelijk vastgoed, en het Nederlands Dagblad. De afgelopen weken was het mogelijk om online te stemmen op vijftien voorgeselecteerde kerktorens, verspreid over het land.

Tijdens een symposium over de toekomst van kerktorens donderdagmiddag in Den Haag kwam d’Olle Grieze (de oude grijze), zoals haar toren liefkozend door Groningers wordt genoemd, met 26 procent van de stemmen als favoriet uit de bus. De loco-burgemeester van Groningen, Mirjam Wijnja, was “ongelooflijk blij, vereerd en zeer dankbaar” dat voor ‘haar’ toren was gekozen.

Op de tweede plaats stond de onlangs gerestaureerde Domtoren in Utrecht, die met 112 meter de hoogste toren van Nederland is. Op de derde plaats stond de toren van de Grote Kerk in Dordrecht, ook wel Dordtse Dom genoemd.

Het valt niet te ontkennen dat chauvinisme een rol speelt bij de bijna duizend mensen die stemmen; Van de kerktorens die de eerste, tweede en derde plaats behaalden, kwamen de meeste stemmen uit de plaatsen waar deze torens staan.

Tijdens de stemperiode werd tevergeefs een campagne via sociale media gelanceerd om de relatief moderne torenspits (1979) van de Zionkerk in Goes in de top drie te plaatsen.

Burgemeester van Den Haag Jan van Zanen betreurde het donderdag dat de Grote Kerk van zijn stad niet tot de vijftien torens behoorde waarop gestemd kon worden. “Wat is dat? Is dat meteen op te lossen?” Cabaretier Sjaak Bral prees vervolgens de Haagse Toren, die volgens hem is uitgerust met “de enige spits in Den Haag die altijd scoort.”

verlangen naar de hemel

Joost Schelling, hoofd van de Vereniging Kerkrentmeesterlijk Beheer van de Protestantse Kerk in Nederland, richtte zich donderdagmiddag op de religieuze betekenis van kerktorens. Ze zijn een symbool van ‘opstijgen naar God’, zei hij. “Een toren weerspiegelt het verlangen van mensen om de hemel te bereiken en enige goddelijkheid te ervaren. Het is ook een indicator van het geloof dat daar wordt beoefend.”

Naast de religieuze betekenis hebben kerktorens ook een maatschappelijk belang, meent Schelling. Vaak wordt dit pas duidelijk als ze getroffen worden door vuur. Het behoud van de kerktoren voor toekomstige generaties is een gezamenlijke taak van de burgerlijke gemeenschap, de kerkelijke gemeenschap en de bewoners.

Maar de toekomst van de honderden kerktorens in Nederland is niet zorgeloos, zo bleek tijdens de bijeenkomst donderdag in de Grote Kerk in Den Haag. Dit blijkt uit pogingen om kerken een nieuwe bestemming te geven. Kerken met torens zijn veel minder populair, constateert Albert Reinstra, kerkspecialist bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Er zijn ‘zeer weinig’ kerktorens waar mensen wonen.

Daarom moet je goed nadenken over wat je met kerktorens kunt doen, zegt Chris Schaapman, directeur van Kerk & Co. Ze zijn smal en dat beperkt de mogelijkheden. Wel is het volgens hem mogelijk om erin te wonen, er een bed and breakfast te vestigen of een toren een ‘culturele of educatieve bestemming’ te geven.

Schoorstenen

Let op de veiligheid, waarschuwden Eric van Grieken en Dennis Spaen van kerkenverzekeraar Donatus. “De torens functioneren als schoorstenen en branden veel sneller af dan een kerkgebouw.” Ze waarschuwden kerk- en torenbeheerders om zorgvuldig te handelen om het risico op brand te minimaliseren. Dit geldt bijvoorbeeld voor de installatie van antennes voor mobiele telefoons op masten. En een toren aansteken is leuk, maar doe het dan goed, adviseerde het stel. “Een paar Action-verlengkabels zijn niet genoeg.”

Uit gegevens van de RCE blijkt dat de meeste kerktorens in Nederland nog niet zo heel oud zijn. Hoewel er in de 15e eeuw een hoogtepunt was in de bouw van kerktorens, werd het merendeel van de torens in de 20e eeuw gebouwd. Katholieken hechten meer belang aan een toren dan protestanten, zo blijkt uit donderdag gepresenteerde cijfers. Iets meer dan de helft van alle oorspronkelijk katholieke kerken in Nederland heeft een toren, terwijl dit voor nauwelijks een derde van de door protestanten gebouwde kerken geldt.

De provincies Gelderland en Zuid-Holland zijn koplopers in het aantal kerktorens. “Dat is niet verrassend”, zegt Reinstra, kerkspecialist, “omdat de meeste kerken in die provincies staan.”