Bij 125 bedrijven in Nederland komen steeds meer ziekteverwekkende stoffen de lucht in

Door Marcia Nieuwenhuis en Jasper Bunskoek·4 uur geleden·Gewijzigd: 0 minuten geleden

Onderzoek

Het is de afgelopen jaren niet gelukt om de uitstoot van gevaarlijke stoffen in heel Nederland terug te dringen, terwijl dit wel het doel van het kabinet is. De onderzoeksredactie van RTL Nieuws vond 125 bedrijven waarbij de uitstoot van één of meer zeer giftige stoffen is toegenomen. Deskundigen zijn verrast en wijzen op de gezondheidsrisico’s voor omwonenden: “Zelfs een stijging van 1 procent is zeer ernstig.”

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws analyseerde cijfers over de uitstoot van zogenoemde ‘zeer zorgwekkende stoffen’ van 224 bedrijven. Deze gegevens, vaak gerapporteerd door de bedrijven zelf, zijn dit jaar voor het eerst openbaar. Bij ruim de helft van de bedrijven is de uitstoot van één of meerdere giftige stoffen tussen 2015 en 2022 toegenomen.

Dit zijn kankerverwekkende stoffen zoals benzeen, formaldehyde, kwik en lood, die vooral schadelijk kunnen zijn voor foetussen en jonge kinderen. Deze stoffen kunnen uw hersenen en zenuwen beschadigen.

U heeft niet alle cookies geaccepteerd. Om deze inhoud te bekijken, moet u beschikken over deaanpassen.

De emissiecijfers van Zeer Zorgwekkende Stoffen uit het Emissieregister voor 2015 en 2022 zijn per stof en per bedrijf vergeleken. Het gaat om cijfers die de bedrijven zelf hebben gerapporteerd of schattingen die het Emissieregister heeft gemaakt op basis van de gegevens die de bedrijven rapporteren.

De stijging is opvallend, omdat bedrijven sinds 2016 minder ziekteverwekkende stoffen hoeven uit te stoten. Deze ‘minimalisatieverplichting’ houdt in dat bedrijven er alles aan moeten doen om emissies te vermijden of te minimaliseren.

“Het doel is om deze stoffen uit de leefomgeving te houden en een nuluitstoot te bereiken”, stelde staatssecretaris Sharon Dijksma (PvdA) in 2017, verwijzend naar de minimalisatieplicht. Ook haar opvolgers Stientje van Veldhoven (D66) en Vivianne Heijnen (CDA) waren enthousiast over deze aanpak. De CDA-minister noemde deze verplichting vorig jaar zelfs een ‘uniek rechtsinstrument’ in een Kamerbrief. “Het is dus niet iets tijdelijks, het is een structurele aanpak om de uitstoot te verminderen”, schreef hij.

U heeft niet alle cookies geaccepteerd. Om deze inhoud te bekijken, moet u beschikken over deaanpassen.

In de praktijk is het terugdringen van de toxische uitstoot in de lucht uiterst lastig. RTL Nieuws vergeleek de emissiecijfers van 672 stoffen bij ruim 200 bedrijven tussen 2015 en 2022. In iets meer dan de helft van de gevallen was de gerapporteerde uitstoot in 2022 daadwerkelijk lager, maar in bijna 40 procent steeg deze.

‘Dit maakt mij bang. Elke extra uitstoot draagt bij aan een toename van het risico.’

“Dit verbaast mij”, zegt toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit. “Je wilt voorkomen dat deze stoffen in de lucht terechtkomen. Elke extra uitstoot draagt bij aan het vergroten van het risico. Zeker omdat het gif op veel verschillende plekken in Nederland wordt uitgestoten, worden veel mensen eraan blootgesteld en elke keer groter, zelfs een toename, 1 procent is het al heel ernstig.

‘Verhoogd risico op kanker’

Toxicoloog Scheepers maakt zich vooral zorgen over de toenemende uitstoot van vier verschillende PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Deze schadelijke stoffen ontstaan bij onvolledige verbranding. De uitstoot van Tata Steel als gevolg van deze HAP’s is sinds 2015 met 58 procent toegenomen, wat overeenkomt met bijna 41 extra kilo’s.

“PAK’s zijn giftig. Na verloop van tijd kunnen ze leiden tot een verhoogd risico op kanker, bijvoorbeeld long- en blaaskanker. Zelfs de kleinste hoeveelheden in de lucht, die niet met het blote oog waarneembaar zijn, kunnen schadelijk zijn.”

In deze video leggen we meer uit over hoe schadelijk giftige stoffen voor je zijn:

Ook het zenuwstelsel kan beschadigd raken.

Sommige bedrijven verhogen ook de uitstoot van metalen zoals lood en kwik. Bij de coatingfabriek van Koninklijke Mosa in Maastricht is de kwikemissie tussen 2015 en 2022 gestegen van 2,3 naar 6,3 kilogram, een stijging van 174 procent.

Scheepers waarschuwt dat lood en kwik schadelijk zijn voor het zenuwstelsel. “Kortdurende blootstelling tijdens de zwangerschap of tijdens de kindertijd kan ook ernstige gevolgen hebben. Lood kan bijvoorbeeld de leerprestaties van jonge kinderen beïnvloeden.”

De Mosa-tegelfabriek zegt zich in te spannen om zeer zorgwekkende stoffen terug te dringen, maar geeft toe dat dit met kwik nog niet is gelukt. Mosa zet echter wel vraagtekens bij de cijfers die hij heeft aangeleverd.

“Het lijkt erop dat we niet genoeg wisten over hoe we de genoemde emissies moesten rapporteren. We weten niet zeker of onze rapporten over kwikemissies in overeenstemming zijn met de regelgeving of niet.” Mosa zegt de komende maanden nieuwe metingen te gaan doen om duidelijkheid te krijgen.

Wat zijn zeer zorgwekkende stoffen?

In Nederland staan ruim 2.000 verschillende stoffen op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen (SVHC). Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zijn deze stoffen gevaarlijk voor de mens, omdat ze bijvoorbeeld de voortplanting belemmeren, kankerverwekkend zijn of zich ophopen in de voedselketen. Voorbeelden hiervan zijn benzeen, lood, chroom-6, PFAS en PAK’s. Het doel van de overheid is om deze stoffen uit de leefomgeving te houden.

“Geen serieuze toezegging”

Hij Menselijke omgeving en transportinspectie concludeerde eind 2018 dat bedrijven “momenteel geen serieuze inspanningen leveren om de uitstoot te elimineren of te minimaliseren.” Hierdoor voldoen zij niet aan de minimalisatieverplichting, wat tot 2025 kan leiden tot onbedoelde en onnodig grote emissies van Zeer Zorgwekkende Stoffen.

Ook de rechtshandhaving is lastig. Onderzoeksbureau Berenschot opgemerkt dat het doel duidelijk is, maar dat de regelgeving ‘complex’ en ‘onduidelijk’ is. En die kennis en kunde ontbreekt soms bij toezichthouders.

Provincies: ‘ingewikkeld recht’

De provincies en omgevingsdiensten, verantwoordelijk voor het toezicht, erkennen tegenover RTL Nieuws dat het naleven van de minimalisatieplicht lastig is. Zo beweert het Zuid-Hollandse Kamerlid Meindert Stolk dat er grenzen worden ‘bereikt’ door aanvullende eisen te stellen om de uitstoot terug te dringen.

Een bedrijf dat meer giftige stoffen uitstoot, kan niet zomaar worden berispt. De wet is op dit punt vaag, zeggen de provincies. Bedrijven moeten elke vijf jaar een plan indienen om aan te tonen dat zij het meeste doen om uitstoot te voorkomen.

Maar wat is het maximum en wanneer wordt er ingegrepen? Het Limburgse Kamerlid Marc van Caldenberg vindt het ‘ingewikkeld’ om te bepalen wanneer ‘aanvullende eisen nodig zijn en hoe ver die moeten gaan’.

Het Zeeuwse Kamerlid Dick van der Velde benadrukt dat duidelijkere regels nuttig zouden zijn. “Het probleem met deze wetgeving is dat deze zo complex en op sommige onderdelen zo vaag is dat het lang duurt om deze goed te interpreteren en het juiste resultaat te bereiken.” Provincies hopen op extra instrumenten om het testen te verbeteren.

Leden Marc van Caldenberg (Limburg, SP), Meindert Stolk (Zuid-Holland, CDA) en Dick van der Velde (Zeeland, VVD)

Staatssecretaris Chris Jansen (PVV) van Infrastructuur en Waterstaat geeft aan niet te weten waarom de uitstoot van zeer zorgwekkende stoffen bij veel van de onderzochte bedrijven is toegenomen. “Wat de oorzaak ook is, het is belangrijk dat de uitstoot van Zeer Zorgwekkende Stoffen afneemt. Ook zijn wij ervan overtuigd dat we dit gaan realiseren en dat de bevoegde overheden (provincies en gemeenten, red.) en de betrokken bedrijven zich hier hard voor zullen inzetten. “

Bedrijfsopmerkingen

RTL Nieuws sprak met meerdere bedrijven met hogere uitstootcijfers. De Vereniging Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) omschrijft de toename van gevaarlijke stoffen als ‘zorgwekkend’, maar heeft daar geen verklaring voor.

Bedrijven zeggen dat ze er hard aan werken om dit terug te dringen, en sommigen wijten de stijging aan de toegenomen productie. Sommigen benadrukken dat de emissies aanzienlijk zijn gedaald ten opzichte van 1990. Ook de nieuwe cijfers, die nog niet openbaar zijn, zullen een daling laten zien, zeggen de bedrijven. Zo geeft steenwol- en isolatiemateriaalproducent Rockwool uit Roermond aan dat zijn formaldehyde-uitstoot is afgenomen van 11.000 kilo in 2022 naar 7.500 kilo in 2023.

Sommige bedrijven merken op dat de gerapporteerde gegevens vaak schattingen en berekeningen zijn, wat tot discrepanties kan leiden. Verschillende bedrijven beweren ook onjuiste of onvolledige gegevens te hebben gerapporteerd. Tata beweert bijvoorbeeld dat het in 2015 veel meer PAK’s heeft vrijgegeven dan destijds officieel aan de provincie werd gemeld. Volgens het staalbedrijf neemt de uitstoot inmiddels af.

Verantwoordelijkheid: 224 bedrijven onderzocht

Voor dit onderzoek heeft RTL Nieuws gebruik gemaakt van gegevens uit het Emissieregister, een samenwerking tussen onder meer het RIVM en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het doel van dit register is om jaarlijks “actuele, correcte, volledige, transparante, vergelijkbare, consistente en nauwkeurige” gegevens te verstrekken. De cijfers komen uit de milieujaarverslagen van bedrijven of worden berekend via registratie. De meest recente gegevens per bedrijf dateren uit 2022.

Voor het onderzoek vergeleek RTL de emissies van zeer zorgwekkende stoffen in 2015 en 2022. Alleen de 224 bedrijven waarvan in beide jaren cijfers beschikbaar waren, zijn in dit onderzoek betrokken. Bij 125 van die bedrijven (56 procent) was de gerapporteerde uitstoot van minimaal één gevaarlijke stof toegenomen. Niet alle bedrijven zijn opgenomen in het register. Asfaltcentrales die zeer zorgwekkende stoffen uitstoten, zijn bijvoorbeeld niet verplicht hun emissies te rapporteren.

Dit onderzoek maakt deel uit van het dossier Gezondheid en Industrie.

Weet u meer over dit onderwerp of wilt u misbruik melden? Dan kun je de redactie (anoniem) een tip geven. Klik hier om ons berichten en foto’s te sturen via WhatsApp naar dit nummer: +31641663754 of e-mail [email protected]. Wij verwerken uw gegevens in overeenstemming met onze privacyverklaring.