Twaalf Leidse wetenschappers ontvangen een Vidi-beurs

De NOM heeft twaalf Leidse wetenschappers een Vidi-beurs toegekend. Deze subsidie van maximaal 850.000 euro biedt onderzoekers de mogelijkheid om de komende vijf jaar een nieuwe onderzoeksgroep op te richten en een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen.

De Vidi-financiering is bedoeld voor ervaren onderzoekers die na hun promotie al meerdere jaren succesvol onderzoek hebben gedaan. Samen met de Veni- en Vici-beurzen maakt Vidi deel uit van het NWO Talentprogramma, dat tot doel heeft innovatie en nieuwsgierigheid naar de wetenschap te stimuleren. Dit jaar ontvingen in totaal 102 onderzoekers een Vidi-beurs. Hieronder worden de twaalf projecten van de Leidse wetenschappers beschreven.

Een sprong in de wereld van kwantumgebieden

Francesca Arici – Instituut voor Wiskunde
Een van de belangrijkste doelen van onderzoek in de wiskunde is het vinden van manieren om verschillende objecten (zoals sets, vormen en functies) te classificeren op een manier die hun belangrijkste kenmerken weergeeft zonder repetitief te zijn (bijvoorbeeld een schoenenrek op schoenmaat). In de kwantumwereld gedragen objecten zich echter heel anders dan we gewend zijn. In de gewone ruimte kunnen we bijvoorbeeld punten en afstanden tussen objecten beschrijven. Maar in de kwantumruimte kunnen we soms niet eens in de gebruikelijke zin over punten praten. Het doel van Arici en zijn team is om deze kwantumruimten in een bredere context te begrijpen. Ze doen dit door zich te concentreren op een brede klasse (de zogenaamde kwantumdomeinen) en het probleem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken.

Metaforen in machinevertalingen

Lettie Dorst – Centrum voor Taalkunde
Metaforen vertalen is zeker geen fluitje van een cent voor machinevertaalprogramma’s als Google Translate. De betekenis van metaforen is vaak niet transparant en cultuurspecifiek. Vertaalfouten kunnen leuk zijn, maar kunnen ook ernstige communicatieproblemen en misverstanden veroorzaken. Het team onderzoekt welke metaforen precies tot problemen leiden, wanneer, waarom en voor wie.

Van black box machine learning tot wetenschappelijke kennis

Marjolein Fokkema – Psychologie
Flexibele machine learning (ML)-algoritmen kunnen zeer nauwkeurige voorspellingen opleveren, maar vormen een black box voor gebruikers. Dit is problematisch voor gedragswetenschappers, die menselijk gedrag niet alleen willen voorspellen, maar ook willen begrijpen. Fokkema en zijn team gaan effectgroottes ontwikkelen die de vorm en kracht van voorspellende effecten in machine learning-modellen kwantificeren. Ze ontwikkelen ook onzekerheidskwantificering, waardoor het testen van hypothesen en meta-analyse met ML mogelijk wordt. Hierdoor kunnen gedragswetenschappers niet alleen profiteren van de zeer nauwkeurige voorspellingen van ML, maar ook ML gebruiken om wetenschappelijke theorieën te testen en te verbeteren.

De zoektocht naar andere aardes

Sebastiaan Haffert – Sterrenwacht Leiden
De toekomstige European Extremely Large Telescope (ELT) heeft tot doel baanbrekende ontdekkingen te doen, waaronder de ontdekking van nieuwe aardse planeten. Met behulp van geavanceerde technologieën en innovatieve materialen zoals metamaterialen verbetert Haffert de beeldvormingsmogelijkheden van telescopen met geavanceerde instrumenten. De nieuwe technieken worden gebruikt om met de huidige telescopen de atmosferische eigenschappen van Proxima Centauri b, de dichtstbijzijnde planeet buiten ons zonnestelsel, te karakteriseren. Deze ervaringen zullen de ontwikkeling van ELT-instrumentatie begeleiden om uiteindelijk naar leven in het universum te zoeken.

Hoe ontstaan planeten rond andere zonnen?

Melissa McClure – Sterrenwacht Leiden
Planeetvorming moet vroeg plaatsvinden, minder dan een miljoen jaar nadat hun sterren oplichten. Deze jonge planetenstelsels zijn echter verborgen achter wolken van koud stof. Onderzoekers gebruiken nieuwe metingen van de James Webb-ruimtetelescoop om te ontdekken wanneer, waar en hoe planeetvorming begint. In een steekproef van jonge sterrenstelsels willen ze ook de samenstelling onthullen van de planeten die zich momenteel vormen. Deze resultaten helpen begrijpen waarom we zoveel verschillende soorten exoplaneten in het universum zien.

Het lot van palmbomen met enorme vruchten aangepast aan megafauna

Renske Onstein – Leids Instituut voor Biologie
Planten met grote vruchten (megafruits) werken samen met grote dieren (megafauna) die hun zaden verspreiden. Helaas zijn megafauna de afgelopen vijftigduizend jaar grotendeels uitgestorven. Onstein onderzoekt hoe het uitsterven van megafauna de zaadverspreiding van vruchtdragende megapalmen heeft beïnvloed. Dit doet het door in kaart te brengen welke palmbomen zich naast de megafauna hebben ontwikkeld, welke soorten niet langer verspreid zijn en daarom met uitsterven bedreigd zijn. Ook onderzoekt hij voor welke soort mensen de rol van megafauna bij de zaadverspreiding op zich hebben genomen.

Emotie bij de regulering van sociale risico’s

Dovile Rimkute – Instituut voor Openbaar Bestuur
Regelgeving gaat over wetenschappelijke maatregelen voor risico’s in de samenleving. Het basisprincipe is dat regulering gebaseerd is op rationele besluitvorming; Van burgers wordt verwacht dat zij de maatregelen rationeel opvolgen. Dit project kijkt op een nieuwe manier naar regulering door inzichten uit de psychologie en de politieke theorie te combineren. Er wordt minder nadruk gelegd op rationeel denken en meer op gevoelens, door emotie centraal te stellen in de relatie tussen burgers en toezichthouders. Kwalitatieve en experimentele onderzoeksmethoden worden gebruikt om de effecten van emoties op de responsiviteit in de officiële besluitvorming en de acceptatie en naleving van regelgeving door burgers te onderzoeken.

De toekomst van de laatste levensfase.

Annemarie Samuels – Culturele antropologie en ontwikkelingssociologie
Met de toenemende beschikbaarheid van geavanceerde en vaak dure levensverlengende behandelingen, beweren steeds meer beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en patiënten dat minder behandeling tot een ‘goede dood’ kan leiden. Maar zorgverleners en patiënten zijn het niet altijd eens over de grenzen van het voortzetten van de behandeling. Mede door een sociale context van sociaal-culturele diversiteit en ongelijkheid leidt dit tot nieuwe dilemma’s bij beslissingen over wat ‘goede’ zorg rond het levenseinde is. Via etnografisch onderzoek in Nederland laat dit project zien hoe patiënten, hun dierbaren en zorgverleners normen gebruiken en vormgeven bij hun behandelbeslissingen rond het levenseinde.

Wie zal overleven? Flexibele statistische modellen voor dynamische voorspelling van de waarschijnlijkheid van grote gebeurtenissen.

Mirko Signorelli – Instituut voor Wiskunde
Om beslissingen over behandeling en levensstijl te nemen, vertrouwen artsen en patiënten op nauwkeurige voorspellingen van de waarschijnlijkheid van belangrijke gebeurtenissen zoals dementie, kanker of overlijden. De huidige statistische methoden voor dynamische voorspellingen worstelen met complexe kenmerken van patiëntgegevens en maken onnodige vereenvoudigingen die tot onnauwkeurige voorspellingen kunnen leiden.
Dit project pakt de beperkingen van bestaande methoden aan door DynoSurv te ontwikkelen, een innovatieve statistische methode die dergelijke vereenvoudigingen vermijdt. DynoSurv stelt onderzoekers in staat realistischere risicovoorspellingsmodellen te creëren en te implementeren, waardoor artsen en patiënten nauwkeurigere prognoses en behandeladvies krijgen.

Wie zit er achter elke succesvolle koloniale wetenschapper?

Fenneke Sysling – Instituut voor Geschiedenis
Achter elke succesvolle koloniale wetenschapper staat… een plaatselijke informant en assistent. Ze deelden informatie met wetenschappers of hielpen bij het verzamelen van planten en dieren. In dit project richten de onderzoekers zich op deze groep in koloniaal Indonesië. Ze laten zien hoe hij bijdroeg aan de wetenschappelijke kennis die in Europa terechtkwam. Tegelijkertijd gebruikten lokale informanten en assistenten de kennis en vaardigheden voor hun eigen doelen en gemeenschappen. Zo laat het project zien hoe de wetenschap vroeger werkte.

Ritmische hormonen voor gezonde botten

Liesbeth winter – LUMC
Glucocorticoïde medicijnen zijn cruciaal voor de behandeling van ontstekingsziekten, maar desastreus voor veel lichaamsprocessen, zoals botvernieuwing. Bij fracturen treedt botontkalking op, met als gevolg verlies aan kwaliteit van leven en onafhankelijkheid. Dit vormt een groot gezondheidsprobleem. Er is geen goede manier om dit te voorkomen. In eerder onderzoek toonde Winter aan dat het dag-nachtritme van glucocorticoïden essentieel is voor de gezondheid van de botten. Dit project reset het tempo van de glucocorticoïdmedicijnen om gezonde botten te behouden en tegelijkertijd ontstekingsziekten effectief te behandelen. Dit is belangrijk voor patiënten die afhankelijk zijn van glucocorticoïden en nu last hebben van fracturen en vroegtijdig overlijden.