Innovatie in de schaduw: de strijd van de geheime diensten

Inlichtingen- en veiligheidsdiensten verzamelen, analyseren en beschermen informatie die van belang is voor de nationale veiligheid. ‘Vroeger werden inlichtingenkwesties als raadsels beschouwd. Je wist wat de maat was, waar je naar zocht, je vond de ontbrekende stukjes en maakte de puzzel compleet”, legt Bas Rietjens (hoogleraar Intelligentie in Oorlog en Conflict) uit. ‘Nu is dat niet meer het geval. De dreiging is verspreid langs zoveel assen dat je met alles rekening moet houden. Dit zijn de assen. onbekende onbekenden: onbekende bedreigingen die pas later als zodanig worden onderkend. Het is niet meer duidelijk.”

“Innovatie gaat ook over veranderingen in de dagelijkse werkwijze, personeelsbeleid en andere organisatieprocessen.”

Uitgebreide innovatie

Daarom zijn innovaties belangrijk. Innovaties op het gebied van inlichtingen worden vaak beschouwd als radicale veranderingen met grote impact, meestal op het gebied van technologie. Maar volgens Rietjens is innovatie veel breder: “Innovatie gaat ook over veranderingen in de dagelijkse werkwijze, personeelsbeleid en andere organisatieprocessen.”

Een kleine foutmarge

Een belangrijke factor voor innovatie is de cultuur van een organisatie. De cultuur van de geheime diensten is bureaucratisch en sterk gericht op geheimhouding, wat het initiëren van samenwerkingen lastig maakt. ‘Bovendien accepteren de maatschappij en de politiek slechts een zeer kleine foutenmarge. Alles moet goed georganiseerd zijn en dat druist in tegen een creatieve en innovatieve cultuur.’

Terwijl inlichtingendiensten vroeger voorop liepen op het gebied van innovatie, worden ze nu ingehaald door grote technologiebedrijven. ‘Wat mij opvalt is dat deze bedrijven een bijdrage willen leveren aan de veiligheid in Nederland. Het is nu belangrijk dat diensten samenwerken met organisaties die over de juiste expertise beschikken, ondanks de moeilijkheden die gepaard gaan met vertrouwelijkheid. Ze kunnen het niet meer alleen.’

‘Ik bouw vertrouwensbanden op binnen de MIVD, AIVD en de krijgsmacht.’

kritische vrienden

Rietjens doet onderzoek naar inlichtingen in het kader van defensie, zowel op strategisch niveau als tijdens militaire operaties. Hoe voert u uw onderzoek uit binnen deze geheime diensten? ‘De sleutelwoorden zijn vertrouwen en integriteit. Ik bouw aan vertrouwensbanden binnen de MIVD, AIVD en de Krijgsmacht. Naast bibliografisch onderzoek is empirisch onderzoek cruciaal. Mijn studenten en ik verzamelen gegevens uit politieke documenten en vele interviews, altijd in afstemming met de diensten. Het gaat erom een ​​zo evenwichtig mogelijk onderzoek uit te voeren. Met andere woorden: we zijn kritische vrienden.”

Draag bij aan vrede en veiligheid

Ondanks moeilijke omstandigheden is er binnen de dienstverlening steeds meer ruimte voor bewuste analyse, reflectie en verbetering. ‘Dit komt mede door het aannemen van nieuwe mensen. Jonge professionals met een hoge opleiding en een idealistische aanpak. “Ze willen een echte bijdrage leveren aan vrede en veiligheid.”

Rietjens wil in de toekomst verder bouwen op de bevindingen die hij in zijn oratie deelt. ‘Ik wil onderzoeken hoe verschillende landen en organisaties hun activiteiten uitvoeren, deze met elkaar vergelijken en kijken wat ze van elkaar kunnen leren. Ook wil ik studenten motiveren om na hun studie aan de slag te gaan in de veiligheidssector.’

Tekst: Jip de Bloois
Kopfoto: Ministerie van Defensie