Unieke vondst laat zien dat Romeinen wisten wat ze moesten doen met hallucinogene kruiden

Martijn van Haasteren bestudeerde in een half jaar tijd maar liefst 80.000 botten die rond 2011 in Houten-Zuid zijn opgegraven. Het ging daarbij vooral om slachtafval en botten van bejaagde dieren. Maar dat bot gaf hem meteen kriebels in zijn buik. “Ik zag het meteen: deze is anders, deze is bijzonder.”

Nu heeft hij het over een echte “wereldprimeur”, die ons meer vertelt over het leven op een boerderij in de Romeinse tijd, dat wil zeggen dat ze toen al wisten hoe ze geneeskrachtige kruiden moesten gebruiken. Waarschijnlijk werden ze niet alleen gebruikt tegen kiespijn, jicht of onaangename darmgeluiden, maar waren ze ook populair vanwege hun verdovende en geestverruimende werking.

zeer giftige plant

Dat specifieke bot was van een schaap of een geit. Het dateert uit de 1e eeuw, was uitgehold en voorzien van een laag berkenteer. Toen Van Haasteren het deksel verwijderde, vond hij honderden bilzekruidzaden. Die plant is heel giftig. In feite is het zo giftig dat overijverige consumptie tot de dood kan leiden. In zo’n geval zou je kunnen spreken van een overdosis drugs in de Romeinse tijd.

Van Haasteren: “Kenkruid is een onkruid dat waarschijnlijk overal rond de nederzettingen werd aangetroffen. Bij archeologische opgravingen zijn er vaak sporen van gevonden, maar in Houten hebben we voor het eerst fysiek bewijs gevonden van het doelbewuste gebruik van het kruid door de Romeinen.”

Volgens Van Haasteren, medewerker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, heeft deze ontdekking tot internationaal enthousiasme geleid onder archeologen, die heel goed weten dat Houten een archeologische goudmijn is. Hier liep de noordgrens van het Romeinse Rijk.

In Houten hoef je maar een schep in de grond te steken, anders stuit je op mineralenschatten. Dat is precies wat er gebeurde in 2011, toen archeologen het braakliggende terrein overnamen waarop later winkelcentrum Houten-Castellum werd gebouwd.

300.000 vondsten

Hier zijn ongeveer 300.000 vondsten gedaan. Heel bijzonder was een complete visfuik, die nu bewaard is gebleven. Aan het einde van de opgraving, een week voor het einde van het project, werd de grootste verrassing gevonden: een complete kano, 7,5 meter lang en nog helemaal compleet. De kano, die dateert uit de IJzertijd, wekte toen grote belangstelling en wacht nog steeds op een plek in Houten om hem tentoon te stellen.

“Het verwerken en interpreteren van al deze vondsten uit de Romeinse tijd duurt jaren”, zegt Van Haasteren. “Ik heb destijds niet in Houten-Castellum gekeken, maar het daar gevonden holle schapenbot gevuld met bilzekruid is absoluut een unieke vondst.”

Er wordt vermoed dat Henbane op slechts vier archeologische vindplaatsen in Europa is gebruikt, en slechts in één geval is hiervan tastbaar bewijs gevonden. Dit is het graf in Denemarken van een zieneres, misschien een priesteres of waarzegster. “Ze vonden een zak met bilzekruidzaden bij hem. Waarschijnlijk gebruikte hij het tijdens rituele handelingen, vanwege de hallucinogene werking. Maar die ontdekking dateert uit de 10e eeuw.We weten alleen uit overgebleven geschriften dat de Romeinen het zaad duizend jaar eerder ook gebruikten. Nu hebben we daar ook fysiek bewijs van.”

Geur van hondenurine

Henbane is geen plant om soep mee te koken. In diverse beschrijvingen en verhalen komt hij zeker niet als tedere plant voor. Om te beginnen is de geur onaangenaam bij aanraking. Het wordt vergeleken met “hondenurine” of de geur van een natte, langharige hond. De effecten van het innemen van bilzekruid zijn onder meer wanen, verwijde pupillen, rusteloosheid en een rode, vlekkerige huid. Hartritmestoornissen, toevallen, ernstige krampen, gezwollen buik, braken, verhoogde bloeddruk, oververhitting, coma en zelfs de dood zijn ook gemeld.

In de middeleeuwen diende bilzekruid ook als verdovingsmiddel tijdens operaties. Daarmee werden ook vissen en vogels gevangen, of ratten en muizen uitgeroeid. De vaderfiguur in Shakespeare Dorp hij werd in zijn slaap vergiftigd en er werd bilzekruidsap in zijn oor gedruppeld. Er wordt ook gezegd dat middeleeuwse heksen zich insmeerden met een ‘heksenzalf’ gemaakt van onder meer bilzekruid. Het gaf hen zo’n buzz dat ze het gevoel hadden dat ze echt konden vliegen. Misschien hebben we dit te danken aan het beeld van heksen die op een bezem door de lucht bewegen.

Ten slotte voegden brouwers in de middeleeuwen een beetje bilzekruid aan hun bier toe om een ​​sterker effect teweeg te brengen. Maar voor alles geldt: niet te veel, anders gebeuren er ongelukken.

De verre hoek

Het team van onderzoekers waar Martijn van Haasteren deel van uitmaakt, stond onder leiding van dr. Maaike Groot, archeozoöloog aan de Vrije Universiteit van Berlijn. Hun gezamenlijke bevindingen over bilzekruid zijn onlangs in het tijdschrift gepubliceerd Oudheid.

Van Haasteren: “Helaas kunnen we niet vaststellen of de schapenbottenzaden werden gebruikt als pijnstiller of als geestverruimend medicijn. Maar het bijzondere is dat de werking blijkbaar zelfs in deze uithoek van het Romeinse Rijk bekend was en dat het kruid destijds op een alledaags boerenerf werd gebruikt.”