Meeste Russen twijfelen aan nut oorlog: ‘Het verzet is veel groter dan we denken’

Rusland is vooral in oorlog met zichzelf, zegt Eva Cukier, voormalig correspondent van NRC Rusland, in BNR De Wereld. In de 25 jaar dat hij aan de macht is, heeft Vladimir Poetin – samen met zijn veiligheidsdiensten – een verticale machtsstructuur georganiseerd tegen zijn eigen volk, met allerlei vormen van manipulatie, intimidatie en repressie. Er is echter nog steeds veel weerstand onder de Russen. “Het gebeurt nog steeds en het is groter dan we dachten.”

Het doel van Poetin was vanaf het begin om zijn wil aan zijn eigen volk op te leggen, het zwijgen op te leggen, het te verlammen en afhankelijk te maken als tamme schapen. Russen die zich hier niet aan houden, zitten in de gevangenis of zijn vermoord, zegt Cukier. In feite is elke vorm van verzet levensbedreigend. ‘In het dagelijkse straatbeeld van Moskou merk je daar niet zoveel van, maar als je lid bent van een verzetsbeweging moet je oppassen met wat je zegt. Als je in de metro zit, kan iemand je verraden en dan heb je bij de volgende halte de politie.

Ook op sociale media worden mensen voortdurend in de gaten gehouden en hangen er door het hele land bewakingscamera’s. Niet alleen ‘openlijke’ uitingen, zoals iets in de kleuren van de Oekraïense vlag of een sociale post, worden gecontroleerd. Donaties aan organisaties die Oekraïense vluchtelingen steunen, kunnen ook leiden tot gevangenisstraffen, of op zijn minst zware boetes. ‘Alles wordt nauwlettend in de gaten gehouden. Je moet echt goed opletten wat je zegt.

Een grote meerderheid twijfelt aan het nut ervan

Het is niet voor niets dat de titel van Cukiers nieuwe boek ‘Ruzland: een land in oorlog met zichzelf’ is. En hoezeer Poetin en zijn gevolg ook proberen iedereen op afstand te houden, er is feitelijk verzet, zelfs tegen de oorlog in Oekraïne. Sterker nog, zegt hij: de overgrote meerderheid van de Russen twijfelt aan het nut van oorlog en sancties. ‘Volgens opiniepeilingen steunt 80 procent van de Russen Poetin. Maar in werkelijkheid neemt slechts een heel klein percentage van de Russen deel aan deze opiniepeilingen.”

Bovendien is het gevaarlijk om te zeggen dat u het niet eens bent met Poetin of zelfs aan hem twijfelt. ‘Eigenlijk zijn er veel Russen die zich afvragen of hun president wel het juiste doet. Nu verliezen ze de banden met Europa en het Westen, ook al zijn ze daar cultureel nauw mee verbonden.’

Het verzet heeft beperkte zichtbaarheid, maar kort na de inval in Oekraïne in februari 2022 gingen toch veel Russen de straat op. ‘Het beeld is dat hij daar heel kort was en met heel weinig mensen, maar ze stonden op straat.’

Gezien de risico’s die een autoritair systeem met zich meebrengt, verdween het openlijke verzet snel. Er is echter wel degelijk veel verzet via clandestiene netwerken van mensenrechtenactivisten. Ze smokkelen vluchtelingen het land uit en proberen kinderen uit Donbass op te sporen en terug te brengen naar hun families. ‘Er zijn Russen die zich op vele manieren tegen de oorlog verzetten en hun verzet tegen de oorlog uiten. “Je kunt ervoor naar de gevangenis gaan en het gebeurt nog steeds, het gebeurt nog steeds en het is groter dan we denken.”

De wereld | Luister hier naar alle afleveringen