Promovendus Camil Staps ontdekte wat ‘uit’ betekent

“De ruimte is heel belangrijk voor mensen”, legt Staps uit. “De evolutie heeft ons zo geconfigureerd dat we informatie over de ruimte nodig hebben om door de wereld te navigeren. Vanwege de centrale plaats die het concept inneemt in onze beleving van de wereld, werd van verschillende taalfamilies verwacht dat ze het ongeveer op dezelfde manier zouden benaderen.’

Letterlijk en figuurlijk

Staps verwijst naar zowel het letterlijke als meer figuurlijke gebruik van de ruimte. In de zin: Bang door de gasten vloog de kat de kamer uit. geeft ‘uit’ aan geeft aan dat de kat de kamer verlaat, terwijl hetzelfde woord binnen is De kat vloog weg uit angst voor de gasten. Het heeft een meer figuurlijke betekenis. “Je ziet dat het gebruik van ‘uit’ is verschoven van de oorsprong naar de oorzaak”, legt Staps uit.

Een soortgelijke verandering heeft zich ook met andere woorden voorgedaan. “In veel talen is ‘uit’ gekoppeld aan een oorzaak, terwijl woorden die richting aangeven, zoals ‘naar’, eerder een effect uitdrukken”, zegt Staps.

Afstand is belangrijk

Taalkundigen hebben lang gehoopt dat dit principe voor bijna alle talen zou gelden. Om dit idee te ondersteunen vergeleek Staps twee taalfamilies: Europees en Hebreeuws, waarvoor hij de Bijbel gebruikte. “Dit laat zien dat deze grammaticale woorden, zoals voorzetsels of aanwijzende voornaamwoorden, op ongeveer dezelfde manier worden gebruikt”, zegt hij. «Naast ruimte duiden ze bijvoorbeeld ook op causaliteit. Dit is natuurlijk niet voldoende om te bewijzen dat het overal op dezelfde manier wordt gebruikt, maar het is wel een bevestiging van wat wij dachten.’

Deze bevestiging wordt versterkt door de andere delen van Stap’s proefschrift, waarin hij ingaat op de aannames van sprekers over wat de luisteraar al weet en wat de macht is in sociale relaties. In al deze gevallen blijkt afstand een belangrijke rol te spelen in het taalgebruik, al valt er nog veel te ontdekken.’

Nauwkeurigere verwerking

‘Ik ben in ieder geval blij dat ik met dit onderzoek de cognitieve taalkunde een stukje dichter bij de rest van de taalkunde heb weten te brengen. Het belang van ruimte wordt in de cognitieve taalkunde al enige tijd benadrukt, maar het werk is doorgaans vrij abstract, met beelden. Nu heb ik de hypothese nauwkeuriger kunnen uitwerken.’