Hoe kinderopvang een wapen werd in de Holocaust

Er is veel geschreven over de Holocaust, maar dit onderwerp verdient meer aandacht, stelt Cramsey in een interview na zijn oratie op 7 juni. “Als je door deze lens naar de Holocaust in Midden-Europa kijkt, zie je veel voorbeelden van hoe de kinderopvang werd bewapend.”

Deportatie naar Treblinka

In zijn inaugurele rede vertelde Cramsey wat er in het getto van Warschau gebeurde vóór de opstand hier in april 1943. Volgens een verslag van Zivia Lubetkin (tijdens het proces tegen SS-officier Adolf Eichman in 1961) voorspelden leden van de Organisatie voor Joodse Strijd al dat dat de nazi’s het getto van Warschau zouden vernietigen na een bedrieglijk bezoek van een Gestapo-officier. Twee dagen voor de Joodse feestdag Pesach kondigde een nazi-functionaris een nieuw beleid aan: Joodse kinderen zouden profiteren van meer groenten, de heropening van scholen en de aanleg van nieuwe speeltuinen. Een soortgelijk beleid was vorig jaar, in het voorjaar van 1942, ook aangekondigd. Een paar maanden later werden ruim 250.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen naar het vernietigingskamp Treblinka gedeporteerd. Daarom wisten Lubetkin en andere strijders volgens Cramsey dat het tijd was om zichzelf te verdedigen tegen een nieuwe deportatiedreiging.

Speelgoed en flessen

Ook elders werd zorg als wapen ingezet. Verschillende ooggetuigenverslagen, foto’s uit het Auschwitz Album en schilderijen van gevangene David Olere onthullen dat nazi-functionarissen ouders in Auschwitz-Birkenau toestonden speelgoed en voorwerpen zoals babyflesjes voor hun kinderen mee te nemen vlak voordat ze naar de gaskamers gingen. Het was een doelbewuste tactiek om mensen te misleiden en kalm te houden, zei Cramsey. “Kinderopvang werd gebruikt als middel om genocide mogelijk te maken.”

Van ooggetuigen tot foto’s

Cramsey werkt aan een boek over dit onderwerp: De andere Holocaust: zorg, kinderen en de Joodse catastrofe. Hiervoor doet hij onderzoek in archieven in heel Europa, Israël en de Verenigde Staten. In het boek benadert hij de zorg vanuit verschillende invalshoeken en analyseert hij ook hoe bewoners van de bezette gebieden Joodse kinderen hielpen. Haar aanpak is interdisciplinair: ‘Mijn bronnenmateriaal varieert van administratieve documenten en memoires tot schilderijen, gedichten, slaapliedjes en foto’s. Ik ontwikkel een theorie over hoe wij als historici naar kinderopvang kunnen kijken.’

Huidige oorlogen en conflicten

Zijn lezing ging vooral over de Holocaust, maar Cramsey is vooral historicus van Midden- en Oost-Europa. Binnen deze regio richt het zich op de ingewikkelde joodse geschiedenis in het gebied tussen Salzburg, Sint-Petersburg en Sarajevo. Als deskundige op het gebied van de Joodse geschiedenis wordt zij vaak gevraagd commentaar te geven op actuele gebeurtenissen. Historici, zo merkt hij op, zijn vaak terughoudend om hier commentaar op te geven. Maar hij wil erop wijzen dat kinderopvang nog steeds als wapen wordt gebruikt in de huidige conflicten over de hele wereld. ‘Van Hamas-ontvoerders die baby’s en kinderen aanvallen op 7 oktober tot de ontvoering van Oekraïense kinderen door Russische troepen in de laatste twee jaar van dat conflict. Bij het bestuderen van oorlogen en conflicten – of het nu in Gaza, Soedan of elders is – moet ook aandacht worden besteed aan de zorg voor kinderen en hun verzorgers. Het is vaak in tijden van massale ontheemding en onrust dat hun werk duidelijk zichtbaar wordt.’

Foto: Getto van Warschau in het voorjaar van 1943/Wikipedia