Eerste wetenschappelijk onderzoek naar de vraag of het nog mogelijk is om de Veluwse streektaal te redden

16 juni 2024 om 6:00 uur

Algemeen

Als het gaat om het voortbestaan ​​van de streektaal op de Veluwe: is het vijf voor vijf of vijf over twaalf? Het is tijd voor een wake-up call. Zo kun je het eerste wetenschappelijke onderzoek dat Susanne Braamburg de ‘t Harde deed naar de vraag naar de belevingswereld van de Veluwebewoners interpreteren: hoeveel waarde hechten zij aan het dialect en wat is er nodig om het voor de toekomst veilig te stellen .

Dick van der Veen

Dit bevestigt het heersende beeld dat de natuurbehoudsinspanningen op de Veluwe veel minder zijn dan in andere delen van het Nedersaksische taalgebied. In een tweeluik wordt duidelijk dat het overleven aan een dun draadje hangt.

Susanne studeerde Europese taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Dit is een brede opleiding waarin je ook kennis opdoet over politiek, literatuurwetenschap, vertalen en journalistieke vaardigheden. Ik ging naar Italië om mijn bachelordiploma te halen en heb daar zes maanden gewoond. Ik wilde aanvankelijk in Italië verder gaan om mijn masteropleiding te doen, maar toen mijn vader in september 2023 plotseling overleed, durfde ik dat niet meer. Aangemoedigd door mijn medestudenten koos ik voor een regionale minderheidstaal, het Nedersaksisch. Dit werd gedaan door twee medestudenten voor Groningen en Salland, ikzelf voor de Veluwe. “Een sociolinguïstisch onderzoek dat nog nooit eerder is gedaan.”

Hoe heb je dat aangepakt?

“Ik spreek het dialect niet. In twee en een halve week was ik helemaal gevuld met kennis uit boeken en Schriften. Er is geen taal- en cultuurcentrum op de Veluwe, zoals het Achterhoek en Liemers Erfgoedcentrum (ECAL). Ik zit in een academische bubbel en heb gesolliciteerd naar een stage bij ECAL. Daar leerde ik de praktische kant van het verhaal: opdagen, investeren in onderwijs. Maak gebruik van mediakanalen.

Het ging hier niet om een ​​kwantitatief onderzoek naar bijvoorbeeld hoeveel mensen in een bepaalde gemeente nog een dialect spreken. Ik ben dieper gaan graven en heb zestien gesprekken gevoerd om de diepe lagen te ontdekken, verdeeld over het oosten en westen van de Veluwe, mannen en vrouwen.”

Als je de streektaal niet spreekt, is dat dan geen beperking?

“Dat is eigenlijk de grootste beperking. Misschien kreeg ik daarom minder betrouwbare informatie. Als je Portugees wilt leren, koop je boeken, koop je cd’s en na drie maanden spreek je de taal een beetje. Voor het Nedersaksisch is dit niet mogelijk. Daarom wil ik benadrukken dat dit geen representatief onderzoek is.
Het bleek dat geen van de geïnterviewden zich in een omgeving bevond met mensen die een puur dialect spraken. De resultaten laten overeenkomsten zien met de resultaten die van toepassing zijn op andere minderheidstalen, zoals de Egyptische minderheid in Griekenland.”

Waarom is de Veluwe zo verdwenen?

“Dat is een proces dat zich vooral na de Tweede Wereldoorlog afspeelde. Veluwe ligt op de grens van de Nedersaksische taalzone. Een regio met de nadruk op natuur, enigszins geïsoleerd met unieke spraakkenmerken. Het werd in de jaren vijftig en zestig ingehuldigd met wegen en spoorwegen. Het verlangen van Randstad naar de Veluwe was onmiskenbaar.
Dit heeft ertoe geleid dat deze regio veel sneller Nederlands is geworden dan de Achterhoek of Groningen. De bewoners accepteerden dat het Nederlands beter klonk dan de taal die zij spraken en brachten deze niet langer over. Op de West-Veluwe vond de verdunning nog eerder en met grotere intensiteit plaats dan op de Oost-Veluwe.
Een uitzondering hierop vormt een orthodox-protestants dorp als Elspeet, waar de ouders de taal zijn blijven doorgeven. Een conservatieve bevolking die resistent was tegen import. Ik wil daar graag wat dieper op ingaan.
Ik heb drieënhalf jaar in een supermarkt in ‘t Harde gewerkt, waar niet meer dan twee mensen van mijn leeftijd in tienersfeer met elkaar praatten. Ik heb het zelf niet geleerd. In het hypothetische geval dat ik kinderen heb, kan ik de taal niet aan hen overbrengen.”

Er zijn stemmen van oudere mensen die het als een te pessimistisch resultaat ervaren.

“Ik begrijp. Iedereen leeft in zijn bubbel. Leden van dialectkringen zijn zeventig jaar of ouder. Ze hebben een kennissenkring waarin de streektaal de boventoon voert. Dat kleurt je beeld. Ik kom uit een stad waar mensen van mijn leeftijd alleen Nederlands spreken. Voor mijn studie heb ik vier jaar in Groningen gewoond en daar heb ik veel mensen ontmoet die Gronings spraken. Op de Veluwe zijn mensen niet zo trots op hun moedertaal als in andere regio’s van Nedersaksen. “Er ligt meer nadruk op jezelf ontwikkelen door goed Nederlands te spreken.”

In de tweede aflevering vertelt Susanne over de (on)mogelijkheden die ontstaan ​​bij pogingen om het dialect op de Veluwe te behouden.