Experiment in de Leidse laboratoria: een kijkje in het hoofd van een ambtenaar

Oogtest met een ander resultaat

De proefpersoon van vandaag is niemand minder dan de secretaris-generaal en directeur van het oudste waterschap ter wereld. Mariël Middendorp, die bij het Hoogheemraadschap Rijnland circa 850 fte aanstuurt, zit in een stoel in een witte behandelkamer met haar kin op een frame. Het lijkt op een oogtest, maar dat is het echt. Er wordt alleen iets heel anders onderzocht; Met dit experiment proberen wetenschappers de aandacht van ambtenaren meetbaar te maken.

Op het scherm waar Mariël naar kijkt, wordt objectieve informatie weergegeven over het functioneren van het waterschap: blauwalgen, waterzuivering, visveiligheid, peilbesluiten en nutriënten. De onderzoekers, experts op het gebied van besluitvorming, maar vergelijkbaar met de reikwijdte van het werk van waterschappen, vertaalden stapels prestatierapporten naar een experimenteel onderzoek. “Alles begint met een positieve noot”, zegt Mariël. Joris van der Voet, universitair hoofddocent bij het Instituut Bestuurskunde en leider van het NWO Vidi-project Bestuurlijke zorg, en Amandine Lerusse, universitair docent Bestuurskunde, kijken nauwlettend toe.

‘Je kunt ze laten zien hoe ze moeten lezen’

In juni zullen vijftig waterschapsambtenaren dezelfde zetel bezetten. Ze worden omringd door geavanceerde apparatuur van de Sociale en Geesteswetenschappen (SSH) laboratoria. Ook onderzoeker Wouter Lammers, promovendus aan de KU Leuven, is bij het onderzoek betrokken: ‘Je ziet hoe vaak de deelnemers lezen, hoe diep ze elk woord lezen. Dan kun je de deelnemers ook laten zien hoe ze lezen en dan zie je hoe de stip beweegt. “Het is verbazingwekkend wat hieruit kan voortkomen.” Joris vult aan: “We hebben precieze theoretische verwachtingen, maar daarover zullen we vóór het experiment niets prijsgeven.”

Door oogbewegingen kunnen we begrijpen hoe ambtenaren hun aandacht verdelen, zegt Joris. ‘Hoe verwerken wij informatie en welke patronen zijn daarin te herkennen? Als mensen hebben we allemaal cognitieve tekorten; Wanneer we shampoo selecteren, missen we ook informatie die relevant kan zijn. Gezien de complexe maatschappelijke uitdagingen waar overheden mee te maken krijgen, is het nog lastiger om alles goed in ogenschouw te nemen. Organisaties als waterschappen beschikken over een schat aan informatie over hun functioneren. Hierdoor ontstaat er een tekort aan aandacht. De rol van de ambtenaar is het formuleren van beleid op basis van bewijs en informatie, maar we weten momenteel heel weinig over het effect van aandacht op dit gebied.’

‘Als we shampoo selecteren, verliezen we ook informatie’

Door oogbewegingen kunnen we begrijpen hoe ambtenaren hun aandacht verdelen, zegt Joris. ‘Hoe verwerken wij informatie en welke patronen zijn daarin te herkennen? Als mensen hebben we allemaal cognitieve tekorten; Wanneer we shampoo selecteren, missen we ook informatie die relevant kan zijn. Als het gaat om complexe maatschappelijke uitdagingen waar overheden voor staan, is het nog lastiger om alles goed in ogenschouw te nemen. Organisaties als waterschappen beschikken over een schat aan informatie over hun functioneren. Hierdoor ontstaat er een tekort aan aandacht. De rol van de ambtenaar is het formuleren van beleid op basis van bewijs en informatie, maar we weten momenteel heel weinig over het effect van aandacht op dit gebied.’

Als mensen aan ambtenaren denken, denken ze vaak aan de gemeente of ministeries, maar onderzoekers geven aan dat waterkantoren door de klimaatverandering voor een steeds grotere maatschappelijke opgave staan. Directeur Mariël is blij met het onderzoek en de samenwerking met de Universiteit Leiden. ‘Het is ontzettend belangrijk dat er goede beslissingen worden genomen, welke informatie ontbreekt er nog? Stel dat we een bepaald patroon ontdekken en daar vervolgens mee kunnen sturen.’

Bijzondere samenwerking

De samenwerking wordt door beide partijen als zeer bijzonder ervaren. Joris: ‘Het oudste waterschap en de oudste universiteit werken samen in een hypermodern laboratorium gebaseerd op de nieuwste technologie. Onze missie als gedragsmatige publieke managers is het genereren van inzichten in de psychologie van bestuur en beleid. Het is heel prettig om te zien dat ons onderzoek binnen het waterschap op groot enthousiasme kan rekenen.’

Tekst en beeld: Magali van Wieren