Extremistische grappen vliegen voorbij op je smartphone, maar ze zijn niet alleen maar grappig, zegt NCTV

Een digitale afbeelding toont de online cartoon ‘Chad’, getekend met het computerprogramma Microsoft Paint. In de online wereld vertegenwoordigt Chad de knappe en succesvolle blanke alfamannetje. Maar in deze versie heeft iemand het uiterlijk van Chad veranderd zodat het lijkt op Brenton Tarrant, de extreemrechtse terrorist die in maart 2019 twee moskeeën in Christchurch, Nieuw-Zeeland, aanviel en 51 mensen doodde. Op de afbeelding wordt de terrorist geprezen om zijn ‘methode’.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) publiceerde onlangs een zogenaamde ‘fenomeenanalyse’ over het gebruik van dit soort memes door extreemrechts. Dit beeld wordt beschouwd als een meme die behoort tot het ‘accelerationisme’, de extreemrechtse ideologie waarin zijn volgelingen ‘terroristisch geweld verheerlijken en rechtvaardigen om een ​​rassenoorlog te versnellen’ en de creatie van een ‘blanke’ etnostaat te versnellen. Volgens de antiterreurstrijder zijn extreemrechtse memes overal op internet te vinden, ze bereiken vooral jongeren en helpen extreemrechtse ideeën te normaliseren (NCTV omvat xenofobie, haat tegen vreemde culturen en ultranationalisme).

Lees ook
De Amerikaanse inlichtingendienst FBI waarschuwde eerder voor de bijdrage die memes kunnen leveren aan extreem geweld

Wijdverspreid

Memes zijn online tekst, foto’s, video’s, stickers of bewegende beelden die een idee, mening of reactie uitdrukken. Dankzij hun compacte formaat kunnen deze vaak humoristische uitingen gemakkelijk en vaak worden gedeeld in applicatiegroepen, op sociale netwerken en op verschillende fora.

NCTV beweert dat memes een belangrijk communicatiemiddel zijn voor alle extremistische bewegingen. Volgens NCTV kunnen extreemrechtse activisten en rechtse terroristen met memes jongeren bereiken die anders misschien niet bereikt zouden worden. Het is een vorm van beïnvloeding waarbij het van de ontvanger afhangt of de boodschap wordt herkend.

Extreemlinkse memes circuleren ook, maar zijn minder effectief

Ook andere extremistische groeperingen, zoals jihadisten en linksextremisten, gebruiken memes om hun ideeën online over te brengen. Jihadistische memes lijken qua grappen en karakters soms op extreemrechtse memes, maar jihadisten hebben ook hun eigen symbolen en figuren. Extreemlinkse memes circuleren ook, maar zijn volgens analyses van de NCTV vaak minder effectief. Veel memes worden volgens het rapport pas populair als ze grensoverschrijdend, schokkend of wreed zijn. Volgens NCTV wordt dit in extreemlinkse kringen doorgaans als onethisch en ineffectief beschouwd.

“In deze analyse gaat het erom het bewustzijn te vergroten dat een meme niet alleen een grappig beeld is, maar ook een bepaald idee kan verspreiden dat mogelijk tot geweld leidt. Dat is nog steeds niet voor iedereen duidelijk”, zegt een NCTV-woordvoerder.

Lees ook
Praat over uw mentale welzijn met online memes

Kikker

Bekende memefiguren transformeren online periodiek in een wredere, extremistischere versie van zichzelf. Zo werd Pepe de Kikker, een kikker die begon als een grappig figuurtje, rond 2015 ‘geadopteerd’ door de extreemrechtse beweging, waarna Pepe werd samengevoegd met onder meer afbeeldingen van Hitler.

Het is maar goed dat deze NCTV-analyse er nu is, zegt Beatrice de Graaf, terrorismedeskundige en hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, want hoogleraren hebben veel vragen over memes. De Graaf richtte in 2014 het TerInfo-project op, dat scholen gratis lesmateriaal verstrekt om terrorisme en politiek geweld te bespreken. De Graaf: “Er bestaat een enorme terughoudendheid onder docenten als het gaat om het aankaarten van memes.” Ze ziet dat scholieren en scholieren meer kennis hebben over memes dan ouders en docenten denken: “Je kunt ervan uitgaan dat als een kind een iPhone heeft, ze die memes hebben gezien.”

terrorisme-expertBeatrijs de Graaf Het is veilig om aan te nemen dat elk kind met een iPhone memes heeft gezien

De Graaf ziet memes als ‘de beeldcultuur van nu’. Ze zijn meestal leuk, anders, snel te verzenden en zijn er in allerlei variaties. De Graaf: “De vraag is: wat is de onderliggende boodschap? Welke symbolen staan ​​erop? Jongeren begrijpen dat ook.”

Het fenomeen iemand belachelijk maken met een karikatuur is al eeuwenoud, zegt De Graaf. Volgens haar draagt ​​de snelheid waarmee informatie nu wordt gedeeld bij aan de normalisering van radicale ideeën. “Als je jong bent, wil je geweldig zijn. Als je een intense video hebt die regelmatig opnieuw wordt gepost, wil je meer punten scoren dan door je vrienden te verrassen. “Het is een proces dat steeds groter wordt en tot normalisering leidt.”

Willemijn Kadijk, senior onderzoeker politiek extremisme bij het onafhankelijke onderzoeksbureau NTA, zegt dat extremistische ideologieën op zichzelf behoorlijk stoffig kunnen zijn, maar door memes ineens aantrekkelijk worden voor grotere groepen jongeren. “Extreemrechts was er vanaf het begin bij”, zegt Kadijk.

Aanvallen

Bij verschillende terroristische aanslagen hebben daders memes gebruikt om hun daden te rechtvaardigen. Een voorbeeld hiervan is het manifest van Brenton Tarrant, dat 74 pagina’s lang is en veel verwijzingen bevat naar bekende internetmemes. “Het lijkt erop dat Tarrant nu de eerste massamoordenaar is die ervan wordt beschuldigd de moord zelf als een meme te beschouwen”, schreef hij. De New York Times Destijds. Tarrant kondigde de aanvallen aan op sociale media en filmde en zond ze live uit via internet. Hij moedigde zijn publiek aan om memes over hem te maken, waarna op controversiële online forums honderden afbeeldingen verschenen waarin de terrorist als cultheld werd afgebeeld.

Er zijn ook memes over de zogenaamde ‘repopulatietheorie’. Voorstanders hiervan denken dat blanke mensen langzaam uit het Westen verdwijnen omdat ze zich vermengen met mensen van verschillende afkomst of cultuur. Extremismeonderzoeker Kadijk benadrukt dat wanneer een extremistische theorie wordt gepubliceerd, zelfs in een meme, het belangrijk is om jongeren uit te leggen waarom deze onjuist is en wat de gevolgen van dergelijke theorieën zijn. “Het gevaarlijke aan deze populatietheorie kan zijn dat er een intentie achter zit en dat er dus iemand zou zijn die het gedaan zou hebben. We weten dat deze beelden van dreiging of vijand bijdragen aan conflicten in de samenleving.”

Lees ook
De onbegrijpelijke memes van Generatie Z: ironie als coping-mechanisme

Delen





E-mail de redacteur