Iedereen die een goed leven wil leiden, moet een dwaas worden. Hoe word je dom?

Lachen als vroedvrouw van de waarheid is een intuïtie van vóór Nietzsche (1844-1900), maar van alle filosofen is hij het die de strip met de meeste passie heeft omarmd. De concurrentie op dit gebied was niet erg groot. “Lach om jezelf, zoals je moet lachen om de hele waarheid te lachen: tot nu toe hebben de besten niet genoeg gevoel voor de waarheid gehad en de meest begaafde te weinig genialiteit! Misschien is er ook een toekomst voor het lachen!” Nietzsche schrijft gelukkige wetenschap.

Is de tijd voor zulk gelach geleidelijk aangebroken? Een tijd die we volgens Nietzsche op deze manier zouden kunnen herkennen: de komedie van het bestaan ​​zou zichzelf ‘bewust zijn geworden’, de tijd van ‘tragedies’, dat wil zeggen van ‘moraliteiten en religies’, zou zijn afgesloten. . Zeker is dat de secularisatie deze toekomst niet dichterbij heeft gebracht. Nietzsche merkte ook elders op dat het christendom aan geloofwaardigheid zou winnen als christenen wat opgewekter leken, maar hetzelfde kan gezegd worden van atheïsten die menen een speciale bevrijdingsleer te verkondigen. Dit komt waarschijnlijk omdat secularisatie niet zozeer een bevrijding was als wel een vervanging voor religie: kerken werden leeggemaakt, het geloof nam andere vormen aan, dat wil zeggen secularisatie in een notendop.

De mensen hebben nog niet geleerd om de hele waarheid te lachen. Een opmerking die tot verkeerde ideeën kan leiden. Het volstaat te zeggen dat de aanhangers van de zogenaamde complottheorieën heel ver verwijderd zijn van de toekomst die Nietzsche dichterbij wilde brengen, de toekomst waarin lachen met wijsheid verbonden zal zijn.

Het boek laat zien dat religie en strip wellicht meer met elkaar te maken hebben dan Nietzsche vermoedde. Verlossend lachen: de komische dimensie van de menselijke ervaring door socioloog en theoloog Peter L. Berger (1929-2017). Het boek komt uit 1997, maar is niet verouderd. Er valt ook genoeg te lachen, want Berger weet wat goede stijl is en weet pakkende grappen te vertellen, vooral in de eerste helft van het boek.

Berger realiseert zich eerst dat humor, net als Nietzsche, kan dienen als vroedvrouw voor de waarheid, maar ook net zo gemakkelijk kan worden gebruikt om de waarheid te verdoezelen. Humor kan goede of slechte doeleinden dienen, de strip zelf gaat de moraliteit te boven. Is het ware het goede? Is de mens het dier dat niet in de waarheid kan leven, maar ernaar blijft verlangen? Dat laatste lijkt mij waarschijnlijk.

Overigens bevindt de strip zich ook aan de andere kant van de esthetiek. Een goede grap is absurd. De strip zelf staat op gespannen voet met schoonheid.

Onmiskenbaar kenmerk

De essentie van strips is incongruentie en die incongruentie reikt verder dan het domein van de humor. Dankzij de filosoof Friedrich Schelling (1775-1854) gelooft Berger dat mensen de enige dieren zijn die niet alleen een lichaam zijn, maar ook een lichaam hebben. Geen enkel ander dier kan zo veel worden verhinderd om te slapen vanwege de mogelijkheden die inherent zijn aan zijn lichaam, als het weet hoe het het op de juiste manier moet gebruiken. Of hedendaagse biologen en moraalfilosofen het hiermee eens zijn, laat ik buiten beschouwing. Als het komische een onmisbaar kenmerk is van de menselijke conditie, en als het komische gebaseerd is op de onvermijdelijke ongerijmdheid die die menselijke conditie kenmerkt, dan concludeer ik dat een wereld waar echte gelijkheid mogelijk is, of met andere woorden, een wereld die niet langer Wees ongerijmd: het is een wereld zonder humor en zonder mensen.

De strip zelf staat op gespannen voet met schoonheid.

Zowel als we lachen als als we huilen verliezen we de controle over ons lichaam en vallen het hebben en zijn van het lichaam even samen. In theorie biedt seksualiteit dezelfde mogelijkheid, maar in de praktijk gebeurt dit niet altijd.

Het heilige staat tegenover het komische, al was het maar omdat we niet zonder controle met het heilige willen omgaan, omdat het komische als schuurpapier over onze morele en esthetische gevoeligheden glijdt. Het komische profane, het komische is altijd potentieel een gevaar voor de gevestigde orde. Koningen hadden lange tijd een hofnar, die volgens Berger het leven leidde van een huisdier, die op geschikte momenten en onder strikte voorwaarden bepaalde grappige waarheden mocht verkondigen die voor de gevestigde orde minder verteerbaar waren. Naast al het andere zijn strips eigenlijk een apart domein met andere regels (denk aan carnaval in deze context) waarbij je altijd kunt zeggen: het was maar een grapje.

De sociale functie van humor, zo benadrukt Berger, is van oudsher het ‘beledigen van morele gevoelens’. Een andere sociale functie van humor ligt in het scheiden van de insider van de outsider. Na de grap bestaat de groep uit mensen die de grap begrijpen en mensen die dat niet doen. Of mensen die zich overgeven aan de grap en mensen die dat niet doen. Ik vermoed dat cabaretiers en stand-upcomedy vooral rust bieden: bij hen voel je je weer onderdeel van de gemeenschap. Al kan het natuurlijk ook zijn dat de helft van het publiek doet alsof hij de grap heeft begrepen en lacht omdat alle anderen lachen. Dat kunnen kinderen ook, ze lachen mee met volwassenen zonder precies te weten waarom. Een voorbeeld van bijna automatische sociale aanpassing.

Overigens zegt Berger ook dat je het beste kunt luisteren naar de grappen die leden van een groep over hun eigen groep maken. Niet zozeer om morele redenen, maar omdat die grappen beter zijn. Mensen maken hele slimme grapjes over zichzelf, al geef ik toe dat dit vaak per ongeluk gebeurt.

De strip is, ook al smeedt hij een sociale orde, gebaseerd op het inzicht dat elke sociale orde kwetsbaar is. Degenen die over sociale zekerheid praten en geloven dat ze daarmee de sociale orde kunnen herstellen, moeten mensen zijn zonder gevoel voor humor. In de Bijbel, in een verhaal van Berger, wordt de vrouw van koning David met onvruchtbaarheid gestraft vanwege haar gebrek aan humor, maar ik denk dat dit een te zware straf is. Jezus staat bekend om zijn gebrek aan humor, maar toen hij zei dat de eersten de laatste zullen zijn en de laatste de eersten, liet hij toch zien dat hij de strip begreep. Merkwaardig genoeg vermeldt Berger het boek Prediker niet, terwijl de wijsheid dat het beter is een levende hond te zijn dan een dode leeuw mij het motto lijkt te zijn van de humorist – waaraan we moeten toevoegen dat de strip doorgaans een gewelddadig karakter heeft. kant. .

Volgens de schrijver en humorist Stephen Leacock (1869-1944) was de eerste wilde die het hoofd van iemand anders met een bijl openspleten terwijl hij “ha ha ha” riep, ook de eerste komiek.

Lof van de waanzin

Tegenwoordig wordt dit bijna niet meer geaccepteerd. Het ideaal van totale zelfdomesticatie staat op gespannen voet met het komische. En hoewel ik niet geloof dat de apocalyps op handen is, ben ik bereid in het ideaal van totale zelfdomesticatie – de man die weet dat er grenzen zijn aan de manier waarop hij kan terugkeren – een hint te zien dat het einde der tijden, de De tijd van “True Laughter” nadert.

Volgens Stephen Leacock was de eerste wilde die het hoofd van iemand anders met een bijl openspleten terwijl hij ‘ha, ha, ha’ riep, ook de eerste komiek.

Een belangrijke tekst om de strip te begrijpen is Lof van de waanzin door Erasmus (1466-1536). Hij schreef het als tussendoortje, terwijl deze tekst de meest levendige van al zijn teksten is, wat aantoont dat het komische tussendoortje meer bijdraagt ​​aan onsterfelijkheid, voor wat het waard is, dan aan serieuze ernst. Hoewel er natuurlijk ook veel oude grappenmakers zijn wier grappen volkomen onbegrijpelijk zijn geworden.

Berger zegt dat Erasmus niet alleen twee keer verbinding maakt met deze tekst; Ik denk dat Berger de moderniteit al achter zich laat De lof van de waanzin begin, maar ook omdat het een cruciaal vraagstuk belicht. Wie regeert deze wereld, de menselijke rede of de waanzin? Natuurlijk is de waanzin van Erasmus ook het christendom, de navolging van Jezus, het kruis. Dostojevski (1821-1881) werkte dit in zijn roman verder uit De idioot. Heilig worden betekent dwaas worden. Een heilige worden is een komiek worden, al betekent dat uiteraard niet dat alle komieken heiligen zijn, stelt ook Berger. Paulus heeft dit misschien goed gezien in zijn eerste brief aan de Korintiërs.

Het is geen toeval dat Don Quichot een kleine maar belangrijke rol speelt in de Jezus-trilogie van JM Coetzee. Cervantes (1547-1616) bereikte onsterfelijkheid door Don Quichot belachelijk of heilig te maken. De rede wordt overschat, de dwaas is wijzer dan de humanist, de clown minder frivool dan degene die de mens tot de troon van God verheft, zo vat de literaire Enid Welsford de strip samen.

Met Don Quixote komen we bij een van de ware humoristen onder de filosofen, Kierkegaard (1813-1855), die in zijn boek over Abraham en Isaac: Angst en beven, schreef: “De ridder maakt echter het onmogelijke mogelijk.” Het is geen toeval dat Kierkegaard een ironicus was die de ‘sprong in het diepe’ beschouwde als de belangrijkste sprong die mensen kunnen maken. (Ik realiseer me dat een Kierkegaard-expert iemand is die precies weet wanneer Kierkegaard ironisch was, en dat de Kierkegaard-leek iemand is die denkt dat hij het weet. Maar is een zelfbewuste leek zo anders dan een dwaas?) Kierkegaard noemde Abraham “de ridder van het oneindige”, en je ziet de sprong voor je uit.

Aan het einde van zijn boek maakt Berger de sprong, die eigenlijk de mijne is. Hij zegt dat pijn in de strip pijnloos is, en dat precies dat de belofte van alle verlossing is, dat pijn pijnloos zal zijn. De tragedie begint wanneer de pijn weer pijn doet.

We zien de glimp van verlossing die ons in de strip is gegeven. Alleen door het stripverhaal, alleen door te lachen kunnen we God benaderen. Ik ben niet religieus, maar ik neem de wensen van mensen serieus.

Leverziekte

Wie onsterfelijk wil worden, moet een dwaas worden. Maar aangezien onsterfelijkheid een voorwendsel is dat door de strip wordt gedeconstrueerd, zou ik zeggen: wie een goed leven wil leiden, moet dom worden.

Hoe word je dom? Deze zomer ben ik van plan een zevendaagse cursus voor managers op de Veluwe te organiseren, ‘Stom worden in zeven dagen’, voor € 15.000,- per persoon (inclusief verblijf en eten).

En voor degenen die onsterfelijkheid serieus nemen: de beste schrijvers waren dwazen of komieken, ook al doet hun reputatie anders vermoeden. Krijg deze eerste zinnen Ondergrondse notities Van Dostojevski: “Ik ben een zieke man… ik ben een slechte man. Ik ben een onaantrekkelijke man. “Ik denk dat ik een leverziekte heb.” Hoe vaak ik deze zinnen ook heb gelezen, als ik bij een leverziekte kom, moet ik veel lachen. Een dwaas gelooft misschien niet in God, maar hij gelooft wel in zijn leverziekte.

De vraag is of je gelooft in de menselijke rede, inclusief die van jezelf, en of je gelooft dat het nodig is om de wereld te veranderen. Of dat je de waanzin omarmt en gelooft dat je aan de wereld moet ontsnappen (zonder zelfmoord te plegen, want dat zou zonde zijn). Als alles goed gaat, kun je dankzij Nietzsche tijdens de vlucht de waarheid zien. Van veraf is het een heel mooie vallei.

Kafka schreef de beroemde zin dat schaamte Josef K. zal overleven. Schaamte is een van de bronnen van strips.

Ik zou zeggen dat het lachen ons zal overleven. Hopelijk is het niet de gemene lach van de Griekse goden, maar zelfs daarmee kan ik vrede sluiten.

Delen





E-mail de redacteur