Vooroordeel: te lang afgedaan als een emotionele kwestie

Hoe werken vooroordelen en hoe kunnen we ze tegengaan? Het is een vaststaand feit dat vooroordelen de samenleving beïnvloeden. Daarom worden mensen beoordeeld op basis van kenmerken die op geen enkele manier relevant zijn voor de situatie. Zo worden mensen met een buitenlandse achternaam minder snel uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek en nemen artsen een vrouwelijke patiënt met pijn minder serieus dan een man met dezelfde klachten.

Volgens filosoof en psycholoog Lieke Asma gebeurt dit meestal onbewust. Daardoor begrijpen mensen vaak niet precies hoe vooroordelen werken en hoe ze in stand worden gehouden. “Als ik mezelf afvraag of ik gediscrimineerd wordt of mezelf discrimineer, is mijn antwoord vaak: ‘Ik weet het niet’, schrijft Asma in de inleiding van Blinde vlekken. Haar boek over “hoe impliciete vooroordelen je (mis)leiden” hanteert een praktische benadering van een ingewikkeld onderwerp. Asma biedt een origineel en realistisch perspectief op een heftige discussie.

Er bestaat al een uitgebreide wetenschappelijke traditie over vooroordelen en discriminatie. Pas de laatste jaren zijn er veel boeken en wetenschappelijke artikelen verschenen. Wat ben je aan het doen? Blinde vlekken anders? Asma vat samen: “Als we het probleem van onvrijwillige en onbewuste discriminatie echt willen begrijpen, moeten we onze aandacht op de buitenwereld richten: de feiten en onze reacties daarop.”

Een praktisch effect zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat de aandacht wordt afgeleid van de vraag waarom vrouwelijke collega’s vaker worden onderbroken naar het afspreken om vrouwelijke collega’s niet te onderbreken, omdat uit de feiten blijkt dat vrouwen in dezelfde situatie vaker worden onderbroken dan mannen. .

Asma moedigt haar lezers aan om minder met zichzelf bezig te zijn. Deze oproep is vooral praktisch: blijven analyseren wat ons handelen werkelijk teweegbrengt in plaats van eindeloos te zoeken naar hoe het tot stand is gekomen. Deze eindeloze zoektocht naar de interne oorzaken van vooroordelen is precies waar veel andere psychologen en filosofen de afgelopen jaren over hebben geschreven.

ijsbergmodel

In het eerste deel van Blinde vlekken Asma beschrijft hoe dat gebeurde. Sinds Freud is de psychologie gebaseerd op het ‘ijsbergmodel’: de veronderstelling dat slechts een klein deel van ons bewust opereert (het topje van de ijsberg) en dat er onder de oppervlakte een groot onderbewustzijn schuilt. Vooroordelen verbergen zich in dat onderbewustzijn waar we geen directe toegang toe hebben.

In het tweede deel van het boek onderzoekt Asma de grenzen van dit model, dat zich primair bezighoudt met de innerlijke werking van de geest en daarom veel minder met de rest van de wereld. de conclusie van Blinde vlekken is dat deze op onbewuste patronen gerichte psychologie het probleem van vooroordelen niet kan oplossen. Asma beweert dat het ijsbergmodel probeert ‘het probleem terug te brengen tot een meetbare essentie’, maar dat de kwestie daarvoor simpelweg te complex is.

Ze pleit voor de onvermijdelijkheid van discussie en twijfel en vooral voor het loslaten van de nadruk op het onderbewustzijn in de strijd tegen vooroordelen. Het is belangrijker om de concrete realiteit onder ogen te zien en ons altijd af te vragen wat we doen met onze keuzes in de sociale realiteit. Bij het onderbouwen van dit argument verwijst Asma naar een indrukwekkend aantal schrijvers die zich daadwerkelijk ‘naar binnen richten’, dus iedereen die hierin bijzonder geïnteresseerd is, kan Blinde vlekken Het kan ook gebruikt worden als handig overzicht.

Helder als kristal

Qua stijl is Asma duidelijk een wetenschapper. Er worden geen onderliggende aannames onverklaard gelaten en alle aangehaalde onderzoeksresultaten worden in zeer duidelijke bewoordingen uitgelegd. Aan de andere kant kunnen lezers zonder wetenschappelijke achtergrond soms de draad kwijtraken, vooral in het eerste deel van het boek.

Hoe duidelijk de uitleg ook is, het tempo ligt soms erg hoog en de talrijke wetenschappelijke jargontermen worden slechts één keer uitgelegd voordat ze (soms pagina’s later) weer verschijnen. Wie al vergeten is dat AMP staat voor ‘Affective Misattribution Procedure’ (een onderzoeksmethode in de psychologie die test hoe onze reacties op dingen worden beïnvloed) zal geduldig moeten terugkeren, want het boek kent geen alfabetische index aan het eind. De bibliografie is vormgegeven als een soort kort slothoofdstuk, waarin alle geciteerde literatuur verhalend, per onderwerp, wordt gepresenteerd. Op zichzelf is dit een hele mooie vondst, die wellicht meer lezers aanzet tot meer onderzoek dan een droge, klassieke bibliografie. Dit zou alleen beter hebben gewerkt in combinatie met een gemakkelijk opvraagbare index van termen.

Iedereen die echter de tijd neemt om aan het verzamelen van nieuwe woorden te wennen, wordt rijkelijk beloond. De argumenten van Asma zijn stuk voor stuk gedegen en daarom zeer bruikbaar voor iedereen die met discriminatie te maken krijgt of erover nadenkt. Omdat Blinde vlekken Het is vooral een wetenschappelijk boek, elk standpunt wordt ruimschoots bewezen met concrete onderzoeksfeiten. De interpretatie van deze feiten kan ter discussie staan, en dit gebeurt vaak in de maatschappelijke discussie daarover. Maar dankzij Asma ontkomt niemand meer aan de feiten.

Daarnaast heeft hij altijd een open geest in zijn benadering van het onderwerp zelf. Ze gaat ervan uit (uiteraard na uitgebreide onderbouwing) dat ‘perspectieven en ervaringen waar je misschien geen toegang toe hebt, cruciaal zijn om het probleem te begrijpen’, en laat zien dat kritisch redeneren en luisteren naar anderen hand in hand gaan. Blinde vlekken biedt een ijzersterke wetenschappelijke basis voor wat nog te vaak wordt afgedaan als een emotionele kwestie.

Delen





E-mail de redacteur