Liefde op het eerste gezicht? Hoe we onszelf voor de gek houden als we iemand aantrekkelijk vinden

‘Stel je voor dat je een bar vol mensen binnenloopt en op zoek bent naar een date. Allereerst valt je blik op aantrekkelijke gezichten. Als je een man bent en je vindt een ander aantrekkelijk, dan ga je er eerder van uit dat de ander ook in jou geïnteresseerd is. En wanneer je de ander als man of vrouw benadert, is de kans groter dat je de lichaamstaal van de ander weerspiegelt. Dit imitatiegedrag vergroot uw kansen op een date. Zo verklaart de cognitieve psychologie Iliana Samara het liefst de resultaten van haar vier jaar durende onderzoek. Samara verdedigt op 15 mei haar proefschrift Hoe vormen we romantische banden?’, waarvoor ze in het CoPAN Laboratory van Mariska Kret onderzocht hoe romantische aantrekkingskracht onze perceptie en aandacht beïnvloedt en welke beslissingen we nemen als we iemand spannend vinden.

‘Proefpersonen laten hun blik langer rusten op de gezichten van mensen die ze aantrekkelijk vinden’

Kijk langer

Ten eerste ontdekte Samara dat mensen langer kijken naar de gezichten van degenen die ze aantrekkelijk vinden. Hij testte het in een speeddate-experiment in het Levelgebouw in Leiden, waar voorheen een deel van de Psychologielaboratoria was gevestigd. Het onderzoeksteam bracht vijf mannen en vijf vrouwen samen: elke deelnemer sprak vijf minuten met de vijf kandidaten van het andere geslacht. “Voordat de deelnemers elkaar in het echt ontmoetten, lieten we ze foto’s zien van hun toekomstige dates en vroegen we hen om te beoordelen hoe aantrekkelijk ze de andere mensen vonden.” Daarna hadden de deelnemers hun speeddate. “We gebruikten eye-tracking om de blik van de proefpersonen te volgen: ze bleven langer op de gezichten van mensen die ze eerder als aantrekkelijk bestempelden.” Welke soorten gezichten vinden we aantrekkelijk? “In de psychologie wordt lang gedacht dat vooral symmetrische gezichten goed werken; zou een gezonde indruk geven en daardoor interesse wekken. Uit recent onderzoek blijkt dat het vooral om gemiddelde verhoudingen gaat.’

niet kijken

In tegenstelling tot wat ze had verwacht, ontdekte Samara dat de blikrichting van aantrekkelijke mensen niet vaker werd gevolgd. ‘Mensen die we aantrekkelijk vinden, beoordelen we vaak als betrouwbaar en bekwaam. Ons idee was dus dat mensen prioriteit zouden geven aan de sociale informatie van de persoon tot wie ze zich aangetrokken voelden. Als iemand naar rechts kijkt, kijk jij met hem mee. Maar het bleek dat dit niet het geval was. Een mogelijke verklaring is dat we er langer over doen om onze aandacht af te leiden van de gezichten van aantrekkelijke mensen en daardoor niet met hen meekijken. Maar ik wil verder onderzoeken hoe dit precies werkt.’

“Mannen die minder geïnteresseerd waren in hun date schatten hun kansen realistischer in.”

emotie verblindt

Na de speeddating-experimenten vroegen Samara en haar collega’s de deelnemers of ze geïnteresseerd waren in een vervolgdate en of ze verwachtten dat die interesse wederzijds zou zijn. Mannen overschatten vaak de mogelijkheid dat hun date hen nog een keer wil zien. ‘Let op: Dit zagen we vooral bij mannen die hun vrouwelijke date aantrekkelijk vonden. Mannen die minder geïnteresseerd waren in de ander schatten hun kansen realistischer in.’ Dit wordt ook wel de vooroordeel over seksuele overperceptie genaamd; Onze eigen opwinding beïnvloedt hoe we sociale informatie van anderen interpreteren. Waarom beschouwen vooral mannen hun datingvooruitzichten als overdreven optimistisch? ‘Een theorie uit de evolutionaire psychologie is dat vrouwen veeleisender zouden moeten zijn. Als ze seksuele relaties hebben met een man die niet in hen investeert, moeten ze de zwangerschap alleen uitdragen en alleen opvoeden. Daarom lopen vrouwen meer risico als ze een verkeerd oordeel vellen in de datingarena. Het idee is dat mannen liever het risico lopen het bewustzijn te verliezen dan de kans op seks te verliezen.’

De verlegen glimlach verraadt interesse.

Ten slotte observeerde Samara hoe koppels elkaars lichaamstaal spiegelen tijdens speeddaten. ‘Het imiteren van de gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal van anderen heeft een sociaal voordeel; mensen die elkaar subtiel imiteren, vinden elkaar leuker. Om erachter te komen welke uitingen bij een vervolgdate hoorden, codeerde Samara ruim honderd speeddatingvideo’s. Het coderen duurde ongeveer drie uur per video, waarbij hij de gezichtsuitdrukkingen opnam en noteerde hoe dicht de gezichtsuitdrukkingen bij elkaar lagen. Iedereen die binnen vijf seconden dezelfde uitdrukking liet zien als zijn date, was waarschijnlijk onbewust aan het spiegelen. ‘We dachten dat het imiteren van elkaars glimlach de kans op een tweede date zou vergroten. Verrassend genoeg geldt dit alleen voor de verlegen glimlach, waarbij je je hoofd kantelt en even wegkijkt. Hij voorspelde vaak dat mensen elkaar echt leuk vonden. Mensen die elkaar tijdens een date een brede, oprechte glimlach gaven, hadden meer kans om niet op een tweede date met de ander te gaan.

‘We hebben ons uitsluitend op heteroseksuele koppels gericht, wat een beperking is van dit onderzoek’

Doe meer divers onderzoek

Na haar promotie zal Samara haar onderzoek naar romantische aantrekkingskracht voortzetten aan de Universiteit Leiden. In de toekomst hoopt ze een diverse groep deelnemers te hebben, waaronder bijvoorbeeld biseksuele en homoparen, of mensen die zich met geen van beide geslachten identificeren. ‘Een beperking van dit onderzoek is dat we uitsluitend heteroseksuele paren hebben onderzocht. Dit geldt ook voor deelnemers aan de meeste literatuur. Gedeeltelijk is dit praktisch; het is iets moeilijker om voldoende niet-heteroseksuele paren te vinden om zinvolle conclusies uit de gegevens te trekken. Maar ik zou het leuk vinden als we dit in de toekomst anders zouden doen.”