RTV Maastricht – Struikelen over hoofden en harten; twintig struikelblokken toegevoegd

Woensdag 8 mei zijn er in totaal twintig struikelblokken geplaatst op negen locaties in Maastricht. Burgemeester Wim Hillenaar was aanwezig bij de steenlegging voor Julia Bloemendaal-Markus op het Lakenweversplein. Voorafgaand aan haar toespraak werd alle aanwezigen uitgenodigd om te luisteren naar het levensverhaal van Julia Bloemendaal-Markus, geschreven en gepresenteerd door Sjoerd Claessens, advocaat en UM-hoogleraar.

Biograaf en wegenbouwer.
Terwijl Sjoerd Claessens zich voorbereidt op het lezen van de biografie, bereidt wegenbouwer Jan van der Meer zich voor op het zorgvuldig plaatsen van de nieuwe steen voor mevrouw Bloemendaal naast de vijf reeds bestaande. “Julia Markus”, zegt Sjoerd Classens, “werd geboren op 6 april 1871 in Werl, Duitsland, als dochter van Manuel Markus en Caroline Baruch. Werl is een klein stadje in Noordrijn-Westfalen, niet ver van de Nederlandse grens bij Gelderland, en kent sinds de 16e eeuw een kleine joodse gemeenschap. Er is vrijwel niets bekend over Julia’s jeugd. Uit de geboorteplaats van haar zussen en broer valt af te leiden dat het gezin Markus kort na de geboorte van Julia naar Heerlen is verhuisd.

Vier kinderen dood
Op 23 februari 1894 trouwde Julia, toen 21 jaar oud, in ‘s Heerenberg, geboren daar met Benjamin Bloemendaal (2-9-1867 – 4-7-1941), koperslager van beroep. Zij gaan in Maastricht wonen. Daar worden vier kinderen geboren (een anoniem kind, Salomon, Carolina en Mina), alle vier sterven levenloos of binnen één à twee weken na hun geboorte. In 1899 werd hun dochter Juliette geboren. Op 19 maart 1900 vertrokken Julia, Benjamin en Juliette naar Keulen. Maastricht moet voor hen nu al een treurige plek zijn geworden. Julia is dan 29 jaar en Benjamin 33. Juliette overleeft haar jeugd. In de herfst van 1923 verliet hij Hamburg op het schip Finland naar New York, waar hij op 10 oktober 1923 op Ellis Island aankwam. Hij vestigde zich in de Bronx, destijds een snel groeiende smeltkroes van Europese immigranten. Zijn ouders wonen in de Weissbüttengasse in Keulen.

Keer terug naar Maastricht
Op 3 februari 1939 keerden Julia en Benjamin vanuit Keulen terug naar Maastricht. Benjamin was al 72 jaar oud, Julia 68. Het inmiddels bejaarde echtpaar vestigde zich eerst aan de (Maastrichter) Grachtstraat nummer 35 (nu Lakenweversplein) voordat ze op 21 april 1939 verhuisden naar het huurpand aan de (Maastrichter) Grachtstraat nummer 29. Maastricht zal opnieuw een plaats van verdriet zijn. Voordat de jodenvervolging volledig begon, stierf Benjamin op 7 april 1941 op 74-jarige leeftijd, voor zover door natuurlijke oorzaken kan worden vastgesteld. Julia blijft alleen achter.

nog steeds gedeporteerd
Vanwege haar hoge leeftijd werd Julia niet opgeroepen voor de grote deportatie van augustus 1942, vermomd als oproep tot werken, zoals een tweede deportatie in het najaar van 1942. In april 1943 veranderde dit. In Maastricht werd een lijst opgesteld een lijst van 67 mensen die op 8 april 1943 met de bus naar Vught zouden worden gebracht. In werkelijkheid komen er maar 33 mensen in Vught aan, de rest blijkt ondergedoken. Er is geen reden om aan te nemen dat Julia niet behoorde tot de 33 mensen die daadwerkelijk in Vught stonden ingeschreven, ook al is er in Vught geen documentatie over Julia gevonden. Op 8 mei 1943 werden bijna 2.000 mensen, waaronder Julia, van Vught naar Westerbork vervoerd. Op 9 mei 1943 werd Julia ingeschreven in Westerbork, waar zij in kazerne 60 terechtkwam. Op 11 mei 1943 moest Julia op transport worden gezet. Zij en haar schoonfamilie worden naar een goederenwagon gebracht, waarna de trein naar Sobibor vertrekt. Julia en haar schoonfamilie komen op 14 mei 1943 aan in Sobibor. Ook zij wordt bij aankomst direct vergast. Julia werd 72 jaar oud.

Waarschuwing
Na een korte stilte, met gebogen hoofden van vele aanwezigen, neemt burgemeester Hillenaar het woord. “Wij hebben zojuist het levensverhaal van Julia Bloemendaal-Markus gehoord. Een indrukwekkend verhaal, een verhaal dat gehoord moet worden. En dat mogen we nooit vergeten. Net als al die andere diepmenselijke verhalen over de slachtoffers van de Holocaust. Omdat de herinnering een waarschuwende werking heeft. Dat we moeten handelen bij het eerste teken van intolerantie en onrechtvaardigheid, hoe klein ook. Want na 1945 kunnen we niet meer zeggen: we zagen het niet aankomen. “We zullen altijd weten wat er gebeurt als we de andere kant op kijken.”

Herkenning
“Ik denk dat het Stolpersteine-project van Gunter Demnig een van de meest overtuigende Holocaust-monumenten is die er bestaan”, legt burgemeester Hillenaar uit. “Het is een monument verspreid over heel Europa. Niemand kan het negeren, net zoals wij de barbaarsheid van het nationaal-socialisme niet kunnen negeren. Het is interessant hoe Demnig op de naam Stolpersteine, oftewel struikelstenen, kwam. Hij had geen naam totdat hij een student hoorde zeggen: ‘Je struikelt niet over stenen, je struikelt over je hoofd en je hart.’ Dat is eigenlijk wat er gebeurt als je door de stad loopt. De struikelblokken sluiten heel goed aan bij de rest, maar elke keer dat je ze ziet, herinner je je wat ze betekenen. En je moet bukken om de tekst te lezen. Een eerbied voor degene die wordt herdacht. Dankzij de Stichting Maastricht Struikelsteentjes zijn er sinds de oprichting in 2012 325 stenen geplaatst, iets waar het gemeentebestuur de Stichting zeer dankbaar voor is.”

Tekst: Marianne Lubrecht / Foto’s: Simon Haring – Struikelsteentjes Maastricht