Oorlog. Migratie. Porselein. Klimaat: donkere wolken pakken zich samen boven de Europese verkiezingen

De Europese verkiezingen? Deze “zijn niet zo relevant”, zei premier Mark Rutte (VVD) in januari 2019 op de Nederlandse televisie. Onlangs, ruim vijf jaar later, sloeg Rutte tijdens een bezoek aan Brussel een heel andere toon aan. ‘De verwachting is dat het weer tot leven komt’, zei de vertrekkende premier, omdat het ‘belangrijke verkiezingen’ zijn.

Toon een persoonlijkheid Werdegang van Rutte, die de laatste jaren meer over Europa is gaan nadenken. Maar het illustreert ook iets dat breder gevoeld wordt onder Europese politici – inclusief degenen die internationaal al wakker zijn geworden: het belang van de EU-verkiezingen is duidelijk – en zelfs meer dan voorheen.

Lees ook
Alles wat je wilt weten over de Europese verkiezingen

De oorlog in Oekraïne en de groeiende Russische dreiging hangen immers als een donkere wolk boven Europa. Ondertussen blijven de spanningen in het Midden-Oosten hoog, maken radicaal-rechtse partijen in veel landen vooruitgang en zou Donald Trump, die vaak openlijk vijandig tegenover Europa staat, later dit jaar in de Verenigde Staten herkozen kunnen worden.

Onder die schaduw zullen de Europese kiezers van 6 tot 9 juni naar de stembus gaan. In de aanloop daarnaartoe zullen politici nog meer dan voorheen benadrukken: er staat bij deze verkiezingen echt iets op het spel voor Europa.

Het is onduidelijk of die boodschap ook de Nederlandse kiezers zal bereiken. Uit nieuw onderzoek van Ipsos I&O blijkt dat als het om de EU-verkiezingen gaat, vooral de binnenlandse politiek aan de orde is.

De verkiezingscampagne begon maandag echt met een eerste debat tussen de leiders van Europese politieke partijen in Maastricht. De komende weken zal deze campagne zich vooral verplaatsen naar de verschillende lidstaten. Europese kiezers stemmen immers op nationale politici, dus de kandidaten daar winnen meestal.

Traditioneel betekent dit ook dat de strijd in heel Europa voornamelijk zal worden gedomineerd door nationale kwesties. Niet alleen in de EU-landen waar begin juni ook nationale verkiezingen worden gehouden, zoals België, Bulgarije en Cyprus. Ook in andere landen worden de EU-verkiezingen traditioneel een opiniepeiling over de heersende coalitie of een referendum over actuele kwesties. In Nederland zal de huidige opleiding voor veel kiezers belangrijk zijn, zo blijkt uit onderzoek van Ipsos I&O.

Oorlog op het continent

Tegelijkertijd proberen kandidaten in heel Europa te benadrukken dat deze verkiezingen voor meer zijn, vooral nu een verwoestende oorlog het Europese continent teistert. Naarmate de campagne vordert, wordt de situatie aan het Oekraïense front steeds ernstiger. In veel (oostelijke) EU-landen wordt de Russische dreiging ook heel direct gevoeld en groeit de angst dat zij de volgende prooi van Poetin zullen worden.

Veel politici zeggen dat de oorlog de inzet heeft verhoogd: zal Europa zijn gelederen gesloten houden, zal de meerderheid die Oekraïne volledig steunt blijven bestaan, of zullen partijen die de EU willen ‘ondermijnen’ of zelfs Poetin willen steunen, winnen?

De oorlog heeft ook invloed op de kwesties die op het spel staan. Het versterken van de Europese defensie is nu misschien wel het belangrijkste verkiezingsthema, terwijl de hogere energieprijzen als gevolg van de oorlog ervoor zorgen dat de economie ook aan belang heeft gewonnen.

Sla rechtsaf

Daarbij komt nog de verwachte groei van radicaal-rechts. Volgens peilingen zal de Europese Unie waarschijnlijk naar rechts verschuiven. Maar hoe radicaal zal die curve lijken? Dat peilingen tot een grote overwinning kunnen leiden, blijkt uit het voorbeeld dat nu in veel EU-lidstaten te zien is: de overwinning van de PVV in Nederland.

Centrumpartijen vrezen de gevolgen van zo’n radicaal-rechtse ‘golf’. Bijvoorbeeld omdat steun voor Oekraïne voor veel van deze partijen niet evident is. Maar ook omdat ze zeggen het klimaatbeleid te willen blokkeren of vormen van Europese samenwerking, bijvoorbeeld op defensiegebied, willen tegenhouden of belemmeren.

Belangrijk is ook: deze partijen maken geen beslissende indruk in het Europees Parlement. Veel Europarlementariërs klagen al jaren dat hun radicaal-rechtse collega’s nooit komen opdagen en onderhandelingen uit de weg gaan. Sommigen vrezen ook een verlamming van het Europees Parlement als de radicale rechterflank aanzienlijk groeit.

Ondertussen spelen de andere verkiezingen van dit jaar al een belangrijke rol: die van de Verenigde Staten. In Brussel is de dreiging van een mogelijke herverkiezing van Donald Trump al voelbaar. De campagne versterkt de roep om meer investeringen in defensie, maar ook aan Europa om na te denken over het versterken van de eigen autonomie, bijvoorbeeld als het gaat om cruciale grondstoffen en technologie.

De GreenDeal? Migratie? Porselein?

Oorlog, opkomend radicaalrechts en de dreiging van Trump vormen het decor, maar de komende weken zal de campagne zich ook richten op het concrete beleid dat de EU de komende jaren moet voeren. Bijvoorbeeld: hoe nu verder met de Green Deal? Moet Europa zijn spel opvoeren, of betekent het verzet van boeren en de economische onrust dat er voorlopig op de rem moet worden gedrukt?

Ook een belangrijk onderwerp: de toekomst van het Europese migratiebeleid. De EU heeft onlangs een mondiaal akkoord gesloten over de hervorming van de asielregels, maar volgens sommigen is dit nog maar het begin en moet Europa vooral meer overeenkomsten sluiten met niet-Europese landen om migranten tegen te houden. Oftewel: afspraken om migranten buiten de Europese grenzen op te vangen, vergelijkbaar met de afspraak die Groot-Brittannië sloot met Rwanda.

Ook zullen er de komende jaren besluiten moeten worden genomen over het versterken van de Europese economie en concurrentiekracht ten opzichte van China en de Verenigde Staten. Of over een mogelijke expansie richting het oosten, uiteindelijk ook met Oekraïne, en de manier waarop de EU zelf daarvoor hervormd moet worden.

Als je uitzoomt, komt het erop neer: er is nogal wat om uit te kiezen. En er zullen de komende weken veel Europese kwesties te bespreken zijn die kiezers kunnen overwegen als ze begin juni gaan stemmen. Het valt nog te bezien of dit ook in de campagne zal gebeuren.

Delen





E-mail de redacteur