‘De denktank had het uitkeringsschandaal kunnen voorkomen’

Het winstschandaal had voorkomen kunnen worden als er destijds al een denktank, De Toekomst Kamer, had bestaan. Dat stelt Barbara Kathmann, gedeputeerde van GroenLinks-PvdA en voorzitter van de Commissie Digitale Zaken, in BNR Digitaal. “Ik denk dat dat een ongelooflijk verschil zou hebben gemaakt.”

In de denktank zitten deskundigen die dagelijks met algoritmen werken, waardoor de Kamer veel beter geïnformeerd zou zijn geweest over de excessen van die algoritmen. ‘Al die mensen die in de schaduw waarschuwden voor de uitkeringsproblematiek hadden in zo’n scenario kunnen helpen. En dan kun je nadenken over oplossingen. “Als er verschillende scenario’s hadden kunnen worden besproken, denk ik dat het een groot verschil zou hebben gemaakt.”

Implicaties van politieke opties

De Tweede Kamer baseert haar oplossingen vaak op aannames die nauwelijks met de werkelijkheid stroken, zegt initiatiefnemer Rudy van Belkom van de denktank De Toekomst Kamer, die zijn oorsprong vindt in de Stichting Beeld van de Toekomst van Technologie. De denktank is opgericht om de implicaties van beleidsbeslissingen beter in kaart te brengen. “We proberen verder te denken dan die eerste associaties en voor de hand liggende gedachten.”

Lees ook | Blind melden tegenover volk en wet: ‘Politiek moet moed tonen’

Door de agenda’s van het Huis te bestuderen kan de denktank ruim van tevoren informatie verstrekken over specifieke implicaties en mogelijke scenario’s. Deze kunnen flink variëren: met de registratie van algoritmen kun je bijvoorbeeld op zoek gaan naar alternatieve tools, bij ruimtevraagstukken als de toekomst van waterstof moet je terug naar de beginvraag, zegt Van Belkom: is waterstof de oplossing voor het vorige probleem ? ons? ‘Dan kijk je welke alternatieven er zijn; dit zijn eigenlijk alternatieve mogelijkheden.’

als-dan redenering

In feite zijn het vaak als-dan-redeneringen, met de nadruk op ‘tweede-orde-implicaties’: een algoritmeregistratie kan bijvoorbeeld leiden tot grotere transparantie en dus tot meer vertrouwen. Maar als we erover nadenken, kan diezelfde transparantie ook wantrouwen opwekken, als mensen die informatie niet goed kunnen interpreteren. “Dus dat kan een soort informatie zijnoverbelasten dat wil zeggen, wat ervoor zorgt dat mensen algoritmen wantrouwen. Daarom proberen we verder te denken dan die eerste associaties en gedachten.”

Lees ook | De overheid is een labyrint van accountants, concludeert de commissie

Van Belkom, tevens directeur van de Bijzondere Stichting Toekomstvisie Technologie, vindt het vooral belangrijk dat overheid, wetenschap, markt en samenleving belangeloos bij elkaar komen om na te denken over de mogelijke implicaties van technologie op de samenleving. Dus zonder activisme, belangen, lobby of advies. “We laten scenario’s en de mogelijke gevolgen van beleid zien, zodat parlementariërs beter geïnformeerde beslissingen kunnen nemen.”

WiFi rechts, wolk links

Kathmann is van mening dat technologie tot nu toe te ver verwijderd is van de politieke besluitvorming. En dat is vreemd, want technologie en digitale vraagstukken kunnen bij uitstek politiek zijn. ‘Ik zeg altijd dat er rechts wifi is en links de cloud. Maar omdat mensen het vaak te complex vinden als het bijvoorbeeld om algoritmen of zelfs algoritmelogs gaat, blijft iedereen er vanaf. Dit is niet alleen jammer, maar ook een slechte zaak.’

Lees ook | ‘Kamer moet meer doen aan digitale veiligheid’

Tijdens het uitkeringsschandaal ging het mis met het gebruik van algoritmen, en het gaat nog elke dag mis, omdat we die technologie simpelweg niet onder de knie hebben en er niet voldoende gebruik van maken. “En de Future Room-scenario’s, die laten zien wat technisch mogelijk is, worden door deskundigen in de scenario’s meegenomen.” Het verschil met andere denktanks is volgens Kathmann dat zij geen concreet advies bieden. “Deskundigen laten zien: als dit je bedoeling is, kun je net zo goed een ander scenario overwegen.”

Luister hier naar de volledige podcast: