Rapport: Het opvoeden van angstige kinderen moet wanorde en depressie helpen voorkomen

Bang zijn om om de beurt te spelen, voor te lezen, je hand op te steken of zelfs maar een fout te maken: veel basisschoolkinderen hebben last van angstgevoelens en steeds meer kinderen krijgen dat ook. Daarom ontwikkelen of onderzoeken de psychologen van het Kenniscentrum Angst en Stress bij de Jeugd preventieve trainingen.

Angstproblemen in de kindertijd kunnen leiden tot een angststoornis en zelfs depressie. Psycholoog en KAS-onderzoeker Jeanine Baartmans zegt dat tussen de vijf en twintig procent van de kinderen voldoet aan de criteria voor een angststoornis. Volgens hem is de preventieve training die hij aanbiedt broodnodig.

Actie

“Dit weekend zat ik in de zon”, vertelt Baartmans in een kelderkamer van het Pieter de la Courtgebouw. Zo’n vijftien zorgprofessionals van de Ambulante Onderwijsdienst (DEA) en de jeugdteams van de Leidse regio staan op. Voor elke stelling die wordt genoemd, moeten ze actie ondernemen: staan als het klopt, zitten als het niet klopt.

Vandaag is de eerste trainingsdag. Leer durven!, een training die de zorgprofessionals straks zelf gaan geven aan angstige leerlingen in groep 5 t/m 8. Wat Baartmans meteen aan toekomstige trainers vertelt: onderneem voldoende actie, want jonge kinderen kunnen niet anderhalf uur stilzitten (de duur van de acht sessies ze moeten voltooien) en ze kunnen hun angsten alleen overwinnen door veel te oefenen. Bovendien helpen de oefeningen bij het ontwikkelen van de groepsband die nodig is om gevoelige onderwerpen te bespreken.

Leerlingen krijgen uitleg over de training die ze binnenkort aan de kinderen gaan geven

Steeds banger

Er zijn veel gevoelige onderwerpen, constateert deelnemer Hanneke van der Salm. Zij werkt als passend onderwijsbegeleider bij de AED en wordt door scholen ingeschakeld als leerlingen problemen ervaren in of buiten de klas. Ze ziet dat angst een steeds groter probleem wordt.

‘Ik zie steeds meer studenten die hun huiswerk niet meer maken uit angst om fouten te maken’

‘Natuurlijk zijn alle kinderen wel eens zenuwachtig voor een toespraak of als een tekst voorgelezen moet worden. Maar ik zie steeds meer studenten die hun huiswerk niet meer maken, omdat ze bang zijn om fouten te maken. Of bijvoorbeeld kinderen die bang zijn om naar school te gaan of die op school niet meer durven te eten. Voor ons heel onwerkelijke angsten, maar voor die kinderen zijn ze nog reëler.’

Basisschoolleerlingen die al hoger scoren op de angstschaal kunnen straks samen aan die gevoelens werken. Dit doen ze onder meer door te begrijpen waar hun angsten vandaan komen, bijvoorbeeld via het zogenaamde 4G-schema (dat zijn oorsprong vindt in cognitieve gedragstherapie).

Vicieuze cirkel

Voorbeeld: een kind wil iets uit de schuur halen (gebeurtenis) en nu denkt hij dat daar spinnen zullen zijn die op hem zullen springen (gedachte). Het kind voelt zich daardoor angstig (gevoel) en durft niet meer naar de schuur (gedrag). Het is een vicieuze cirkel die doorbroken moet worden. Tijdens de training leren kinderen omgaan met angstige gedachten en omgaan met situaties die zij spannend vinden.

Jeanine Baartmans legt een oefening uit over helpende gedachten

In de zaal zijn de toekomstige trainers begonnen met een oefening waarbij één leerling voor de groep staat en de anderen zich voordoen als kinderen.

-‘Mijn toespraak staat gepland voor vandaag’
-‘Wat dacht je toen de leraar dat zei?’
-‘De hele klas zal me uitlachen.’
-‘En wat voelde je?’
-‘Paniek. Ik ga me ook niet voorbereiden, want ik wil mijn toespraak niet houden.’

Houd een toespraak

Af en toe is er onhandigheid en gelach, maar er wordt vooral veel geëxperimenteerd. Want hoe kun je een kind een positieve gedachte meegeven en daarmee nuttig zijn in het verminderen van angstgevoelens? ‘Is er iemand die een toespraak heeft gehouden en er echt van heeft genoten?’ vraagt de coach. “Ja”, antwoordt iemand uit de groep. “Ik heb het met mijn hond gedaan en ik vond het erg leuk omdat ik hem naar school mocht brengen.” “Heel goed gedaan”, zegt Baartmans. “Soms kan het nuttig zijn om de groep om hulp te vragen als het kind niet met een bruikbaar idee kan komen.”

Hanneke van der Salm begeleidt een oefening over hoe je een spannende verjaardag tegemoet gaat
De leerlingen oefenen met elkaar voordat ze met de kinderen aan de slag gaan.

Blootstelling en beloning

Het achteraf bespreken van de oefening is tevens het laatste wapenfeit van de cursusdag. De volgende keer oefenen de leerlingen onder andere met ‘blootstelling’, gecontroleerde blootstelling aan angstige gevoelens. Maar ook beloning, grenzen stellen en veerkracht staan op het programma. Het is de bedoeling dat trainers zo snel mogelijk met echte groepen aan de slag gaan.

“We weten dat hoe eerder we ingrijpen, hoe beter behandelbaar deze psychologische aandoeningen zullen zijn”

Volgens Baartmans kan dit niet snel genoeg gebeuren. ‘De angst en stress onder jongeren nemen toe en het kan van kwaad tot erger gaan. Jongeren en hun omgeving kunnen vaak gemakkelijk in een patroon van hoge vermijding terechtkomen. Dat helpt op de korte termijn, maar op de lange termijn is vermijding juist wat de problemen verergert en kan leiden tot verdriet en depressie. Wachttijden voor psychologische zorg helpen momenteel niet mee. We weten dat hoe eerder we ingrijpen, hoe beter behandelbaar deze psychische aandoeningen zullen zijn.’

KAS-toegevoegde waarde

Dat de KAS deze training nu kan aanbieden is volgens haar een oplossing en toont ook het belang van het kenniscentrum aan. ‘Bij de KAS werken mensen die de wereld van het universitaire onderzoek combineren met de praktijk, of er in ieder geval affiniteit mee hebben. Wij kunnen onderzoek doen of in dit geval een cursus ontwikkelen die praktisch noodzakelijk is en waar we trots op kunnen zijn.’

Tekst: Tim Senden
Hoofdfoto: Pexels.com