Wetenschappers ontdekken het grootste stellaire zwarte gat in de Melkweg

Een Europees team van astronomen heeft het grootste stellaire zwarte gat in de Melkweg ontdekt. Het zwarte gat heeft ruim dertig keer de massa van onze zon en bevindt zich in het sterrenbeeld Adelaar, zo’n tweeduizend lichtjaar van de aarde. De astronomen deden hun ontdekking bij toeval tijdens het voorbereiden van de vierde gegevenspublicatie van ESA’s Gaia-missie, die de bewegingen van miljarden sterren in de Melkweg volgt. Het zwarte gat werd ontdekt omdat het een vreemde ‘wiebel’-beweging veroorzaakt in de ster die eromheen draait. Gegevens van de Very Large Telescope (VLT) van de European Southern Observatory (ESO) werden gebruikt om de massa van het zwarte gat te bevestigen. Anthony Brown, Amina Helmi en Eduardo Balbinot doen mee vanuit Nederland.

Anthony Brown (Universiteit Leiden) is hoofd van het Gaia Data Processing and Analysis Consortium. Geeft leiding aan de voorbereiding van data releases. “De vierde data release staat gepland voor eind 2025. Bij het voorbereiden van de data komen we vaak bijzondere dingen tegen, maar dit was zo verrassend dat we deze nu publiceren. Dit garandeert dat wetenschappers over de hele wereld deze bijzondere zwarte data als zo snel mogelijk.”

Amina Helmi (Rijksuniversiteit Groningen) is betrokken bij de ontdekking als lid van het Gaia Data Processing and Analysis Consortium en vanwege haar expertise op het gebied van oude sterren en sterrenstromen. ‘Dankzij de ster die om het zwarte gat draait, hebben we het zwarte gat kunnen ontdekken. De ster en het zwarte gat lijken afkomstig te zijn van een groep sterren die door onze Melkweg zijn vastgelegd en eerder door mijn eigen onderzoeksgroep zijn ontdekt. ​​Toevallig heb ik We observeren die groep sterren al een tijdje en nu lijkt er een zwart gat te bestaan, wat heel bijzonder is. We hebben nog nooit een stroom sterren met een zwart gat gezien.

Eduardo Balbinot (Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Leiden) is tevens lid van het Gaia Data Processing and Analysis Consortium en is gespecialiseerd in het voorbereiden en verwerken van grote hoeveelheden data over sterren. Net als Helmi zoekt hij naar sterrenstromen die al miljarden jaren door onze Melkweg worden vastgelegd. ‘Dankzij de nieuwe spectroscopische waarnemingen hopen we binnenkort meer te weten over de oorsprong van de sterrenstroom en over het zwarte gat. En ik veronderstel dat veel telescopen zich nu met prioriteit op de ster en het zwarte gat zullen richten.’

Wetenschappelijk artikel
Ontdekking van een slapend zwart gat met een massa van 33 zonsmassa’s in de pre-lanceringsastrometrie van Gaia. Door: Gaia Collaboration, P. Panuzzo, et al. In: Astronomy & Astrophysics, 16 april 2024 (origineel | voordruk (pdf))

Lees meer in het ESO-persbericht (in meer dan 10 talen, waaronder Nederlands en Engels) en in het ESA-persbericht (Engels).

Artistieke impressie van het sterrensysteem met het zwaarste stellaire zwarte gat in onze Melkweg. Astronomen hebben het zwaarste zwarte gat in ons sterrenstelsel, de Melkweg, ontdekt dankzij de oscillerende beweging die het veroorzaakt in een begeleidende ster. Deze artist’s impression toont de banen van de ster en het zwarte gat, genaamd Gaia BH3, rond hun gemeenschappelijk massamiddelpunt. De oscillerende beweging wordt al enkele jaren gemeten met de Gaia-ruimtetelescoop van de European Space Agency. Aanvullende gegevens van andere telescopen, waaronder ESO’s Very Large Telescope in Chili, hebben bevestigd dat de massa van dit zwarte gat 33 keer zo groot is als die van onze zon. De chemische samenstelling van de begeleidende ster suggereert dat het zwarte gat is ontstaan ​​na de ineenstorting van een massief ster met zeer weinig zware elementen, zoals theoretisch voorspeld. (c) ESO/L. Calçada (hoge resolutie en meer afbeeldingen en video’s via ESO-persbericht)