Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog die je nooit zult vergeten: Baflo’s Ellie heette eigenlijk Rachel en ze was niet blond maar had donker haar.

In het najaar van 1942 stuurde Rieka Wolf een ansichtkaart vanuit kamp Westerbork naar haar voormalige buren in Musselkanaal. Zijn schriftelijke vraag was of ze hem wat dingen wilden lenen.

Die ansichtkaart was en is Rieka’s laatste levensteken en speelt een belangrijke rol in het verhaal dat op 3 mei wordt verteld in een pand aan de Groningse Folkingestraat. Het is een van de ruim dertig verhalen die in de dagen voorafgaand aan 5 mei te horen zijn. In de stad, Winschoten en talloze dorpen.

Ze worden verteld in de context van Open Joodse huizen | Huizen van Verzet. Een landelijk project dat jaarlijks terugkeert en wordt gecoördineerd door het Joods Cultureel Kwartier; de organisatie die ook het Nationaal Holocaust Museum, het Joods Museum, de Portugese Synagoge en de Nederlandse Schouwburg in Amsterdam beheert. Rond 4 mei worden verhalen verteld over joden en verzetsstrijders, idealiter in de huizen waar zij voor, tijdens of na de Tweede Wereldoorlog woonden of onderduikten. Waar de vertellers nakomelingen zijn of anderen.

Voor het eerst op het stadhuis

“Onze provincie is al jaren zeer actief betrokken bij het project”, zegt historicus Renske van Donk. Ze is nauw betrokken bij zijn organisatie in de stad. “Dit jaar worden op 3 mei alle verhalen van de stad, zo’n negentien, verteld”, zegt hij. “In woningen, in winkels, in de synagoge en voor het eerst ook in het gemeentehuis.”

In dat stadhuis valt het leven van Johannes Swint op. Hij was verzekeringsagent uit Groningen, actief in het maatschappelijk leven en communistisch gemeenteraadslid. Tijdens de oorlog zat hij in het verzet, maar hij moest daarvoor met zijn leven boeten. Hij werd gearresteerd en doodgeschoten.

Bekende bakkerij aan de Folkingestraat

Zo wordt Rieka Wolf het middelpunt van de belangstelling in een pand aan de Folkingestraat. De verteller is Geert Volders, directeur van de synagoge in dezelfde straat. “Rieka kwam uit Musselkanaal en trouwde in 1940 met Ludwig Hildesheim”, vertelt Volders. “Hij runt een bekende bakkerij in de Folkingestraat. Toen werd Rieka de vrouw van een bakker. Het geluk van het echtpaar was van korte duur, want in 1942 werden ze naar Westerbork overgebracht.’

Van daaruit stuurde Rieka die ansichtkaart naar haar voormalige buren. “Een ansichtkaart die wij als synagoge onlangs hebben gekregen van de nazaten van de inwoners van Musselkanaal”, aldus Volders. “Deze donatie was aanleiding om het verhaal van Rieka en bakkerij Hildesheim te vertellen. Dit ga ik doen in het pand waar ooit de bakkerij stond en waar nu een andere ondernemer woont. Ik vind het belangrijk dat deze verhalen verteld blijven worden. Daarom ben ik blij met de mooie deelname in Stad.”

Renske van Donk ook. “Het is fantastisch dat jongeren niet alleen komen luisteren, zoals we de afgelopen jaren hebben gezien, maar ook helpen bij het organiseren en vertellen van verhalen. Onder meer studenten.”

Gedood in actie bij Grebbeberg

Van Donk zelf zal dit jaar ook als verteller optreden. Hij draagt ​​zijn woorden op aan Ephraim Behr. Hij studeerde geneeskunde en werkte daarna bij de Rijksuniversiteit Groningen als ‘prosector curator’ in het pathologielaboratorium. “Tijdens de mobilisatiedagen bood hij zich vrijwillig aan als reserveofficier bij de medische dienst”, aldus Van Donk. “Een paar dagen na de Duitse inval kwam hij om het leven bij de gevechten in de Grebbeberg, waar hij gelegerd was. Ephraim Behr is geboren in Assen en daar zal ik je over hem vertellen. In Groningen is het Universiteitsmuseum de plek waar mensen kunnen luisteren het verhaal van hun leven”.

Zo worden er negentien verhalen verteld in de Stad en twaalf in de Ommelanden. Winschoten, Delfzijl, Baflo, Eenrum, Roodeschool, Warffum, Bedum, Usquert, Winsum en Uithuizen zijn de plaatsen waar joden en verzetsstrijders in woorden hulde worden gebracht.

In Delfzijl is Lex van Rootselaar een van de vertellers. Een paar jaar geleden betrok hij zijn huis aan de Houtmanstraat en op een gegeven moment hoorde hij dat David en Ida van Buren, een Joods echtpaar, in het naastgelegen pand hadden gewoond. “Hij was predikant van de joodse gemeenschap van Delfzijl”, vertelt Van Rootselaar. ‘Tijdens de oorlog zijn ze gearresteerd en gedeporteerd, en met hen Rosette, Ida’s zus, die bij hen kwam wonen. Ze zijn nooit meer teruggekeerd.’

Archieven van de Joodse gemeenschap gevonden tijdens renovatie

Vóór de deportatie had David de archieven van de Joodse gemeenschap in zijn huis verborgen, die decennia later tijdens een renovatie werden gevonden. “Dat heb ik allemaal geleerd en ik dacht en vind dat het verhaal van deze familie niet vergeten mag worden. Daarom vertelde ik het vorig jaar voor het eerst. Niet in het pand ernaast, want dat kon niet omdat de eigenaren verhuisden “Ik heb het in mijn eigen huis gedaan, dat is precies zo, en ik zal het dit jaar waarschijnlijk nog een keer doen, op 4 mei.”

Van Rootselaar rapporteerde zijn deelname aan het project aan een speciale werkgroep die verantwoordelijk was voor de coördinatie ervan in Noord-Groningen. Erna Bakker is lid van die werkgroep. Ze is blij dat in zoveel steden mensen weer kunnen luisteren. “Sommige verhalen zijn de afgelopen jaren al eerder verteld, andere worden misschien voor het eerst gehoord.”

Ellie’s echte naam was Rachel.

Bakker kent inmiddels al die verhalen door en door. Die van dat blonde meisje Ellie van Leeuwen bijvoorbeeld, die bij adoptieouders in Baflo woonde. Hij had zijn ouders verloren tijdens het bombardement op Rotterdam en was daarom naar het noorden, naar Groningen, gekomen, zo werd gezegd. “Maar na de oorlog bleek dat Ellie eigenlijk Rachel Hart heette en donker haar had”, vertelt Bakker. “Het was een Joods meisje dat het overleefde. Haar zoon gaat over haar praten in het huis waar ze destijds logeerde.”

In het oosten van Groningen is Winschoten natuurlijk de stad waar verhalen worden verteld. Natuurlijk hebben er ooit veel Joden in Winschoten gewoond. Ook werd de basis gelegd voor de illegale drukkerij De Blauwe Schuit, waaraan ook de kunstenaar Hendrik Werkman deelnam. En Koos Akkerman, stadsgids van Winschoten, zal vertellen over deze drukpers. “Ik zal het op 4 mei doen. “Ik doe al een aantal jaren mee en hoop er een steentje aan bij te dragen dat al deze verhalen herinnerd worden.”