‘Waarom willen mensen boven de 80 dood? Genoeg hebben van je leven is iets anders dan er een einde aan maken’

Moeten ouderen die levensmoe zijn, gemakkelijk een einde aan hun leven kunnen maken? “Laten we er eerst voor zorgen dat mensen in optimale omstandigheden ouder kunnen worden en zorg nodig hebben”, schrijft hij. Mannaredacteur Ann Peuteman in haar column Bitterzoete dinsdag.

Volgens CM-voorzitter Luc Van Gorp moeten ouderen hun leven kunnen beëindigen als zij het gevoel hebben dat het voltooid is. Het verwijst onder meer naar wijlen Lutgart Simoens, die in de zomer van 2019 overleed. Manna Hij hield een hartstochtelijk pleidooi om te mogen sterven wanneer hij maar wilde. In zijn geval was er inderdaad sprake van een compleet leven. Ik was er gewoon klaar mee. ‘Ik tel mijn zegeningen: mijn kinderen, de radio, de liefde. ‘Ik ben blij met het leven dat ik heb kunnen leiden’, vertelde hij me. ‘Als je 91 bent, kun je niet lang meer wachten. Hooguit hier en daar een vonkje.

Op het eerste gezicht zou je denken dat veel mensen tussen de tachtig en negentig dat gevoel zouden hebben. Totdat je daadwerkelijk met ze praat. In veel gevallen is het dan eerder een kwestie van levensmoeheid dan van een compleet leven. Wie het leven beu is, heeft niet noodzakelijkerwijs het gevoel dat zijn leven voorbij is, maar hij zou er graag vanaf willen komen. Ik ken bijvoorbeeld oudere mensen die elke avond bidden voordat ze naar bed gaan, zodat ze niet meer wakker worden. Niet omdat ze klaar zijn met het leven, maar omdat ze er genoeg van hebben. Of beter nog: ze hebben genoeg van hun leven. Achter deze vermoeidheid van het leven gaan – als je de moeite neemt om goed te kijken – vaak zeer specifieke behoeften, verlangens of hiaten schuil.

De belangrijkste reden waarom ouderen aangeven niet langer te willen blijven leven is lichamelijke of geestelijke achteruitgang. Ze kunnen niet meer lezen of televisie kijken omdat hun gezichtsvermogen achteruit gaat, hun vingers te stijf zijn om te schrijven, ze lijden aan incontinentie, ze kunnen niet meer lopen zonder rollator, gehoorproblemen verhinderen dat ze een gesprek kunnen voeren, ze lijden voortdurend aan ernstige pijn, pijn in de gewrichten en soms letterlijk buiten adem moeten raken. Individueel zijn deze ouderdomskwalen meestal niet onoverkomelijk, maar samen kunnen ze ondraaglijk worden. Polypathologie, zoals artsen het noemen, kan vandaag de dag al een basis vormen voor euthanasie.

Een andere oorzaak van vermoeidheid in het leven is het grote verlies dat veel ouderen met zich meedragen. Vaak komt dat doordat ze hun partner zijn kwijtgeraakt, met wie ze volledig waren samengesmolten na een huwelijk dat soms wel vijftig of zestig jaar heeft geduurd. Anderen kunnen er niet over heen dat ze afscheid moesten nemen van een kind. De doodswens van Lutgart Simoens hield niet alleen verband met zijn vervulde leven, maar ook met zijn grote verdriet: ‘Is het niet genoeg dat ik moet leven met het verlies van al die mensen van wie ik heb gehouden? Mijn kleindochter, twee van mijn kinderen, mijn broers en mijn zus, mijn eerste echtgenoot, mijn partner.’

Bovendien verbergt de vermoeidheid van het leven vaak gebreken die we (deels) kunnen verhelpen. Veel mensen lijken ontevreden over de aandacht die zij (niet) krijgen. Veel zorgbehoevende ouderen geven bijvoorbeeld bij vroegtijdige zorgplanning of een negatieve wilsverklaring aan dat zij niet meer in het ziekenhuis willen worden opgenomen of niet meer willen worden gereanimeerd. “Hij is duidelijk het leven beu”, zou je kunnen denken. Maar als je meer vragen stelt, blijkt soms dat er iets anders aan de hand is: sommige ouderen willen niet meer naar een ziekenhuis omdat ze daar slechte ervaringen hebben gehad. Ze hadden het gevoel dat ze niet gerespecteerd werden, dat behandelingen werden opgelegd of geweigerd.

Zoals León (80), die het enorm vernederend vond dat hij in het ziekenhuis een luier moest dragen en ondanks veel aandringen geen urinoir kreeg. Iets soortgelijks gaat schuil achter Esthers ogenschijnlijke levensmoeheid (81). Het was geen toeval dat ze begon te praten over haar doodswens toen haar vaste thuisverpleegkundige, die haar twee keer per dag bezocht, het opgaf. Sindsdien zijn er andere verpleegsters gekomen. Esther vindt dit niet alleen verwarrend maar ook angstaanjagend.

Luc Van Gorp heeft volkomen gelijk als hij zegt dat we er alles aan doen om iedereen zo lang mogelijk te laten leven, maar dat we heel weinig aandacht besteden aan de kwaliteit van die extra levensjaren. Het wordt tijd dat we er iets aan doen. Ouderen behandelen als volwassenen, zowel in hun eigen huis als in ziekenhuizen en woonzorgcentra, hun rechten als patiënt respecteren tot de laatste dag, nog meer investeren in psychologische hulp, enz. Dan wordt duidelijker of iemand het leven al beu is of dat het echt voorbij is.