Een stukje Sint-Bernadette laat het rijke Romeinse leven in Maastricht bloeien

De gevel van het altaar van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Maastricht ziet er deze Paasmaandag anders uit dan normaal. In een glazen kist ligt een stuk van het lichaam van Sint Bernadette Soubirous in een sprankelend reliekschrijn. Ook meegebracht uit Lourdes: een steen uit de grot waar Maria in 1858 aan het eenvoudige boerenmeisje zou zijn verschenen, en wijwater uit de bron die Bernadette in opdracht van de Heilige Maagd liet stromen.

Normaal gesproken is er een bijzondere opkomst in de kapel bij de ingang van de kerk. Daar steken gelovigen, algoïsten en zelfs atheïsten elke dag van het jaar kaarsen aan voor het beeld van de Ster van de Zee (Maria). Nu is het relikwie van Bernadette, waarschijnlijk meer dan duizend jaar oud, aangekomen op de plaats van aanbidding en markeert het begin van een maandlange rondreis langs plaatsen in de zeven Nederlandse bisdommen.

Als er iets overblijft van het ‘rijke Romeinse leven’, is dat hier vandaag nog te zien. Tussen de volle kerkbanken is het gangpad gevuld met priesters, lezers, diakenen, acolieten, misdienaars, dragers en leden van de broederschap. Achter het altaar klinken koorzangers, strijkers, koperblazers en pauken.

Op deze plechtigheid vestigt Monseigneur René Maessen onder meer de aandacht op alle oorlogsslachtoffers, de groeiende verdeeldheid in de samenleving en “degenen die om welke reden dan ook teleurgesteld zijn in de Kerk”. Doe gewoon goed en help waar geen hulp is, is zijn boodschap. En Maria en Bernadette zijn een extra steunpilaar voor iedereen.

missionair offensief

Op bevel in het Maastrichtse dialect (“Ein, twie!”) tillen leden van het dragersgilde Sterre der Zee na de mis de kist met het relikwie van Bernadette op hun schouders. Vervolgens marcheren ze samen met andere relikwieën, beelden, gelovigen en geestelijken in processie door de binnenstad van Maastricht. De tour gaat al snel samen met de andere activiteiten op zondag.

Het fragment van het lichaam van Bernadette werd meegenomen toen haar stoffelijk overschot decennia na haar dood werd opgegraven voor haar zaligverklaring en volledig intact bleek te zijn. Het relikwie werd tot zes jaar geleden slechts in Lourdes bewaard, maar reist sindsdien de hele wereld rond. Italië, Spanje, Ierland, Brazilië, Duitsland en Polen zijn al bezocht. Na Nederland is Mexico aan de beurt.

onderzoeker bij het Meertens InstituutPeter Jan Margry De Mariacultus is nog steeds sterk

Sterker nog, het relikwie zou vier jaar geleden op tournee gaan door België en Nederland. Door de pandemie van het coronavirus ging de tour niet verder dan de eerste stop, Poperinge, in West-Vlaanderen.

“Het reizende relikwie is vooral iets van de laatste jaren”, zegt Peter Jan Margry, onderzoeker bij het Meertens Instituut en emeritus hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam. “Het past in een soort missionair offensief van de katholieke kerk. Het instituut verliest aan populariteit. Er zijn veel minder heiligen en de verering van Maria blijft volkomen sterk.”

Volgens Margry gaat de verering van relikwieën terug tot het begin van het christendom: “Het katholieke geloof heeft altijd een mystieke en instrumentele kant gehad. Het is ook verbonden met afbeeldingen en directe verwijzingen naar God en de heiligen. Er werd en wordt gebeden voor de martelaren die stierven voor het geloof en voor andere heiligen, omdat mensen denken dat zij een bemiddelende rol kunnen spelen voor God. De tastbare overblijfselen van die martelaren en andere heiligen helpen daarbij.”

Vroeger wilde elke kerk of klooster wel iets. Er was een levendige handel in relikwieën en regelmatig werden er diefstallen gepleegd. De authenticiteit van de materialen was soms twijfelachtig. De grap gaat dat alle zogenaamde splinters van het kruis van Christus een schip zeewaardig kunnen maken. Wie een relikwie van een heilige bezat, liet er vaak een kostbaar reliekschrijn omheen maken.

“Als heilige moeder is Maria de primus inter pares onder de heiligen”, zegt Margry. “Er zijn weinig of geen relikwieën van haar, hoewel sommige kerken beweren haar haar of moedermelk te bewaren. Deze status van Maria betekent ook dat er gebeden wordt tot iemand aan wie zij zou zijn verschenen en haar boodschappen zou hebben ontvangen, zoals de later heiligverklaarde Bernadette en haar relikwieën.”

Lees ook
Ze noemen ons de ‘dames van de grot’

Cultureel katholiek

Op de hellingen van de Sint-Pietersberg, in Maastricht, zie je elke dag in hoeverre de Française tot de verbeelding blijft spreken. Na een reis naar Frankrijk liet behangermaker Andreas Claereboets daar in 1874 een Lourdesgrot bouwen (Bernadette zelf leefde nog). Aanvankelijk was het bedoeld voor privédevotie. Later werd het ook opengesteld voor voorbijgangers.

Ad Himmelreich woont in dezelfde straat en is samen met anderen verantwoordelijk voor het openen en sluiten van de voordeur en voert enkele toezichthoudende taken uit. “Tot een paar jaar geleden kwam alles neer op een oudere vrouw. Sinds jouw verhuizing doen we dit samen met bewoners op zeven adressen in onze wijk.”

Himmelreich woont naast de Sint-Pieterskerk in een deel van het voormalige parochiehuis, maar heeft weinig binding meer met het instituut. Hij noemt zichzelf een ‘cultureel katholiek’. “En er bestaat zoiets als Loci Genie, de geest van een plaats. “Er is iets speciaals aan de locatie van deze Lourdesgrot.”

Met zichtbaar plezier toont hij de variant op een muur vol plaquettes met aan Maria gerichte teksten, die vooral dateren uit het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Smeekbeden en dankzegging wisselen elkaar af. Het gaat over liefde, gezondheid, zakendoen en de dood. Nederigheid overheerst, maar sommigen spreken de Heilige Moeder op gebiedende toon aan, alsof het betalen voor een plaats op deze muur rechten verleent. “En kijk daar: de Maastrichtse Vereniging van Rechtse Christenen.”

Een kaars kost 1 euro, een noveenkaars (voor negen) dagen 6 euro. Er brandt altijd een lampje.

Himmelreich wijst op de bloemen en bloemstukken onder de kaarsen. “Vorig jaar was er een vers bruidsboeket. Sinds het coronavirus, toen mensen nog meer gingen lopen, is het hier alleen maar drukker geworden. “Blijkbaar is er meer behoefte aan een moment van rust en bezinning.”

Delen





E-mail de redacteur