Planetarium Eisinga verdubbelt het aantal bezoekers na opname op de werelderfgoedlijst

Sinds afgelopen september maakt het Koninklijke Eise Eisenga Planetarium, het oudste nog werkende planetarium ter wereld, deel uit van de exclusieve club van UNESCO-werelderfgoedlocaties. Op de lijst staan ​​bijvoorbeeld ook de Amsterdamse grachtengordel en de piramides van Gizeh in Egypte.

Sindsdien zijn het aantal bezoekers en de omzet gestegen, zegt directeur Adrie Warmenhoven in gesprek met RTL Nieuws. In januari en februari van dit jaar waren er twee keer zoveel bezoekers als vorig jaar: “Het aantal ging van 5.000 naar 12.000 per maand.” De toegang kost 6 euro en moet vooraf gereserveerd worden.

Bezoekers en tijdslots

Het grote bezoekersaantal en de herkenbaarheid zijn mooi, maar ook ingrijpend voor een relatief klein museum. Om de aantallen te beheren heeft het planetarium nu een maximaal aantal bezoekers per dag van 450 en werkt het op tijdslotbasis. In de periode voorafgaand aan de opname op de Werelderfgoedlijst, die twintig jaar heeft geduurd, heeft de attractie zich al voorbereid op het ontvangen van steeds meer bezoekers, zegt Warmenhoven.

“Wij vinden de bezoekerservaring heel belangrijk en willen het voor iedereen leuk houden”, aldus de directeur. Kortom: je moet het niet te druk hebben.

De UNESCO Werelderfgoedlijst

Werelderfgoedlijst van de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) bestaat uit natuurlijk en cultureel erfgoed. Dit erfgoed moet een uitzonderlijke en universele waarde hebben voor de mensheid.

Het kan een historisch stadscentrum zijn, zoals de Amsterdamse grachtengordel, of een natuurgebied, zoals de Waddenzee. Maar een collectie in een museum of tradities en rituelen komen niet in aanmerking voor een nominatie. UNESCO hanteert verschillende selectiecriteria, maar landen en plaatsen moeten hun eigen rapporten opstellen om aan te tonen dat zij een plaats op de lijst verdienen.

In 2023 kregen 42 plaatsen de status Werelderfgoed. In totaal zijn het er momenteel 1.255, waarvan twaalf in Nederland.

De nieuwe status van het planetarium is ook goed voor het milieu. Warmenhoven hoort van ondernemers uit de omgeving dat als het planetarium vol is of mensen te vroeg komen volgens de planning, bezoekers uitwijken naar andere locaties in de omgeving. Zoals lokale restaurants of musea.

Het beperken van de hordes “is niet altijd gemakkelijk”

Warmenhoven kan de bezoekersaantallen wel aan, maar het beperken van de hordes toeristen is niet overal even makkelijk, vertelt hij. “We zitten niet midden in de Randstad”, zegt hij, verwijzend naar bijvoorbeeld de drukke grachtengordel van Amsterdam. Toeristen moeten vaker een hele dag in het planetarium doorbrengen, wat een barrière creëert.

Het terrein van Warmenhoven is ingericht om bezoekers te ontvangen, in tegenstelling tot een natuurgebied als de Waddenzee.

Ook een plek op de lijst kan massatoerisme genereren, zegt Ana Aceska, hoogleraar cultureel erfgoed aan Wageningen Universiteit. Zoals in Venetië, Amsterdam en Dubrovnik. En naast voordelen heeft het ook nadelen. Omdat UNESCO plaatsen benoemt, maar landen moeten dan wel de verantwoordelijkheid nemen voor het behoud van hun plaatsen.

In Dubrovnik bijvoorbeeld was er een tijd dat er zoveel toeristen waren dat het oude stadscentrum versleten was en ook de oude straten minder zichtbaar waren. Omdat het centrum op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat, kreeg de stad een waarschuwing. Ondertussen hebben zij zelf maatregelen moeten nemen om het aantal bezoekers te beperken.

‘Onderhoud is belangrijk’

Een plek op de erfgoedlijst brengt ook noodzakelijk onderhoud met zich mee. Dat is belangrijk om je status te behouden, zegt Aceska. Dreigt de grachtengordel zijn oorspronkelijke staat te verliezen of zijn de eeuwenoude tegels van het centrum van Dubrovnik door de talrijke terrassen nauwelijks zichtbaar? Dan kan de status in gevaar zijn. Want dan zouden de universele waarden die UNESCO aanvankelijk belangrijk vond, verdwijnen. Dit is bijvoorbeeld al gebeurd in de Waddenzee, waar de gas- en zoutwinning gevolgen heeft voor het gebied.

Om zijn status te behouden moet het planetarium meer investeren in schoonmaak- en schilderwerkzaamheden en extra personeel aannemen, zegt Warmenhoven. Bovendien is het noodzakelijk om UNESCO op de hoogte te stellen van de situatie. Voor al het extra werk krijgt het planetarium financiële steun van de gemeente. Voor de voorbereiding ontving het bovendien ongeveer 50.000 euro van de overheid.

De hoge kosten en de hoeveelheid werk maken het voor veel plaatsen in de wereld onmogelijk om op de lijst te komen of te blijven, zegt Aceska. Dit geldt vooral voor minder welvarende plaatsen en landen, zoals in Afrika, waar een plek op de lijst soms letterlijk voor onrust in de samenleving zorgt.

Trots is de drijvende kracht

De hoogleraar is van mening dat het feit dat landen hun Werelderfgoedlocaties zelf moeten financieren, voor ongelijkheid zorgt. Volgens haar begint dit bij het registratieproces. “Dat kost veel tijd, geld en kennis en het is iets dat niet iedereen heeft.”

Waarom is een plek op de lijst nog steeds zo gewild? Uiteindelijk speelt eer een belangrijke rol: “Het geeft plaatsen veel trots en een gevoel van herkenning”, zegt Aceska.