Zeldzame 18e-eeuwse zonnewijzer tentoongesteld in het Groninger Museum

De zeldzame zonnewijzer van Jan de Rijk van rond 1700 is sinds dinsdag te zien. Deze 3 meter hoge zonnewijzer stond in een van de Groningse forten en was eigendom van de familie Alberda.

Begin maart werd het op de kunstbeurs Tefaf gepresenteerd door de gerenommeerde Parijse kunsthandelaar Kugel. Tot dat moment wist niemand van het bestaan ​​van dit werk. Het Groninger Museum wil het in de toekomst verwerven, een prachtig historisch bezit voor Nederland en in het bijzonder voor de provincie Groningen.

Over de zonnewijzer

Jan de Rijk heeft de uit eikenhout gesneden veelzijdige zonnewijzer zorgvuldig versierd met talrijke putti, allegorische figuren en ornamenten. Het toont een geschiedenis van wetenschap, kunst en kolonialisme. Aan zijn voeten vinden we personificaties van de continenten: Europa, Azië, Amerika en Afrika. In het midden staan ​​vier putti, die de seizoenen belichamen en een harmonieuze interactie tussen tijd en natuur vertegenwoordigen. De zonnewijzer getuigt van vooruitgang en onderdrukking en nodigt uit tot reflectie op ons complexe erfgoed. Het koloniale verleden heeft belangrijke sporen nagelaten in de provincie. De Groningse adel was in de 17e en 18e eeuw nauw betrokken bij de WIC en de VOC.

Het zonnewijzermonogram met de initialen WA dateert van de familie Alberda uit Groningen. De weergegeven breedtegraad komt overeen met die van Godlinze en ‘t Zandt in het noorden van de provincie. Dit maakt het zeer waarschijnlijk dat de zonnewijzer werd gebouwd in opdracht van Willem Alberda, heer van ‘t Zandt y Godlinze (1674-1721).

Meesterwerk of wetenschappelijk instrument

“Deze unieke veelvlakkige zonnewijzer is een prachtig voorbeeld van artistiek en wetenschappelijk vakmanschap in Groningen”, aldus het Groninger Museum. “We weten nog steeds niet wie de astronoom was die dit object samen met Jan de Rijk heeft ontworpen. Hier moet meer onderzoek naar gedaan worden. Er zijn overeenkomsten met de prachtige zonnewijzer gevonden in de Prinsentuin van de stad Groningen, eveneens een uniek object in Nederland. Mogelijk bestaat er ook een link met de beroemde Zwitserse natuurkundige Johann Bernoulli (1667-1748), die van 1695 tot 1705 hoogleraar wiskunde in Groningen was. Het werk werd waarschijnlijk eerder als meesterwerk dan als wetenschappelijk instrument tentoongesteld.

Jan de Rijk

Jan de Rijk (Enkhuizen 1661 – 1738 Groningen) is de belangrijkste beeldhouwer van de Groningse barok. Hij werkte (veelal samen met Allert Meijer) aan indrukwekkende ruimtelijke creaties zoals kerkmeubilair, preekstoelen en orgelkasten (voor orgelbouwer Arp Schnitger). Zijn sculpturen zijn ruim vertegenwoordigd in diverse museumcollecties. In het Rijksmuseum staat een eettafel van De Rijk en bij de Menkemaborg in Uithuizen hangt een prachtige schouw van het duo De Rijk en Meijer. Ook andere kastelen in de provincie Groningen, Verhildersum en Fraeylemaborg, zijn door hen ingericht.

Aankopen in de toekomst

Het Groninger Museum hoopt deze zonnewijzer in de toekomst deel uit te laten maken van de collectie, zodat dit unieke stukje erfgoed behouden blijft en voor iedereen zichtbaar blijft. Hiervoor doet het museum een ​​beroep op verschillende fondsen, sponsors en donateurs. Ook dit jaar wil het museum een ​​crowdfundingcampagne organiseren om geld binnen te halen.