‘Prijzen van fossiele brandstoffen kunnen scherp dalen als klimaatbeleid slaagt’

De wet van vraag en aanbod zorgt ervoor dat fossiele brandstoffen goedkoper worden naarmate we meer elektriciteit verbruiken met warmtepompen en elektrische auto’s. Lopen we het risico dat olie en gas financieel aantrekkelijk worden, zelfs als we het tegenovergestelde doen? Machiel Mulder, energie-econoom aan de Rijksuniversiteit Groningen, legt uit wat ons te wachten staat.

De bovenstaande redenering is een vreemde paradox, maar is deze juist?

MACHIEL MULDER. “Als we de energiemarkt van de toekomst willen begrijpen, is het nuttig om naar de huidige situatie te kijken. Traditioneel zijn we eraan gewend dat de OPEC, de Organisatie van Olie-exporterende Landen, haar productie aanpast aan de vraag, met als doel de prijzen te beheersen en de winsten te maximaliseren. Als de OPEC werkelijk verwachtte dat de vraag naar olie zou dalen, Ze zullen de productie nooit in de mate verminderen die ze nu doen. Die landen zouden dan meer gaan produceren om optimaal te kunnen profiteren van de huidige vraag. Het feit dat deze landen – onder leiding van Saoedi-Arabië – de productie terugschroeven, geeft aan dat zij op de lange termijn een grotere vraag verwachten. Prognoses laten zien dat de vraag naar olie en gas in 2030 een piek zal bereiken, waarna de vraag zal afnemen. Maar de OPEC-landen hopen blijkbaar dat de zaken niet zo snel zullen gaan.”

De OPEC-landen lijken steeds meer controle te verliezen, omdat hun productieverlagingen steeds minder invloed hebben op de prijzen. Het betekent dat de Verenigde Staten en andere niet-OPEC-landen een kans zien om meer te produceren.

MULDER. “De OPEC wordt in zijn macht beperkt door competitieve strip door olieproducerende landen die geen lid zijn van de OPEC. De marginale kosten van die concurrerende bandbreedte beperken de mate waarin de OPEC een hogere prijs kan nastreven. In ieder geval is het kartel minder machtig in een periode waarin de vraag laag is. De OPEC is sterk in prijscontrole wanneer de vraag hoog is en alle spelers te maken krijgen met overcapaciteit. “

‘Elektriciteit zal voor de consument in eerste instantie duurder zijn, maar op termijn goedkoper’

Machiel Mulder, energie-econoom, Rijksuniversiteit Groningen

Als de vraag naar fossiele brandstoffen na 2030 afneemt, zoals het Internationaal Energieagentschap (IEA) voorspelt, zou de OPEC steeds meer haar controle kunnen verliezen, toch? Worden fossiele brandstoffen goedkoper?

MULDER. “Er zijn nog veel meer factoren die een rol spelen, zoals de economische groei en… geopolitieke kwesties. De OPEC kan ook proberen afspraken te maken om de prijs weer onder controle te krijgen. Maar op de zeer lange termijn, in een scenario waarin de vraag afneemt, prijs wordt bepaald door marginale kosten competitieve streep. Als de OPEC zijn capaciteit aanzienlijk reduceert, zullen niet-OPEC-landen het tekort met hun overcapaciteit dekken. De prijs van fossiele brandstoffen zou dan ver onder de huidige marktprijs kunnen dalen, maar alleen als ons klimaatbeleid effectief blijkt. In dat geval zal een lagere vraag het effect van de economische groei compenseren.”

Als we allemaal overstappen op warmtepompen en elektrische auto’s zal de vraag naar elektriciteit enorm toenemen. Tegelijkertijd moeten netbeheerders enorme investeringen doen. Dus de prijs van elektriciteit zal stijgen, toch?

MULDER. “We moeten onderscheid maken tussen de prijs die we betalen voor de Product elektriciteit en de prijs die we aan de netbeheerder betalen. Op de korte termijn zal de netbeheerder hogere kosten in rekening brengen, terwijl de prijs van elektriciteit verder wordt bepaald door de prijs van gas. Elektriciteit zal dus in eerste instantie duurder zijn voor de consument, maar op de lange termijn goedkoper. Regeringen willen in 2040 onafhankelijk zijn van gascentrales. In plaats daarvan zal er een groter aanbod zijn van zonne- en windenergie, aangevuld met kernenergie. Op deze manier wordt de prijs van elektriciteit op de lange termijn gelijk aan de marginale kosten voor producenten. Technologische vooruitgang zal deze kosten verder verlagen, terwijl investeringen minder zullen doorwegen op het tarief van de netbeheerder.

Daarom is elektriciteit vooraf duurder en pas op de lange termijn goedkoper. Als de olieprijs daalt in een tijd waarin de elektriciteitsprijzen stijgen, zullen overheden aanpassingen moeten doorvoeren.

MULDER. “Het EU-emissiehandelssysteem (ETS) zal hierin een belangrijke rol spelen. Dit betekent nu al dat de industrie en andere grootverbruikers een prijs betalen voor hun CO2-uitstoot. Vanaf 2027 wordt dit systeem uitgebreid met transport- en verwarmingsbrandstoffen. Als fossiele brandstoffen goedkoper worden, zullen mensen ze meer willen gebruiken, maar zullen Belgische bedrijven ook meer emissierechten nodig hebben, wat zal leiden tot een hogere CO2-prijs. De overheid kan ook de accijnzen op CO2 verhogen om het olie- en gasverbruik verder te beperken. Vanaf 2035 worden er geen auto’s met verbrandingsmotoren meer verkocht, wat het verbruik verder zal terugdringen. Overheidsingrijpen is cruciaal.”

“Het staat de lidstaten vrij om de energiebelastingen te verlagen als de druk op huishoudens te groot is”

Machiel Mulder, energie-econoom, Rijksuniversiteit Groningen

Als de CO2-prijzen stijgen, zal het ETS dan niet vooral mensen straffen die niet over de middelen beschikken voor warmtepompen en elektrische auto’s?

MULDER. “Dat zal niet zo erg zijn. Emissierechten worden via een veiling onderhandeld. 25 procent van de opbrengst van de veiling komt terecht in een Europees Sociaal Klimaatfonds en het is de bedoeling dat lidstaten dit geld gebruiken om mensen te ondersteunen die de klimaattransitie niet kunnen volgen. Daarnaast zijn de lidstaten nog steeds vrij om de energiebelastingen te verlagen als de druk op huishoudens te groot wordt.

Zullen we echter nog lang afhankelijk blijven van vervuilende gascentrales voor onze elektriciteitsproductie?

MULDER. “Dat klopt, want met duurzame energie alleen komen we er niet. In tijden met weinig wind of zon ontstaat er een tekort en dat verhoogt de elektriciteitsprijzen. Een Nederlands onderzoek concludeerde dat kernenergie de meest kosteneffectieve oplossing is en daarom bouwt Nederland twee energiecentrales. Maar ondertussen zijn we afhankelijk van gas. Nederland heeft de gaswinning in Groningen stopgezet, maar onze overheid gaat de productie in de Noordzee verhogen. Zelf produceren is nog steeds het goedkoopst.

“De vraag naar aardgas zal nog lang hoog blijven en dat wordt mede bepaald door elektrificatie. “Nu we overstappen op elektriciteit voor verwarming en transport, zullen zonne- en windenergie onvoldoende zijn om aan de vraag te voldoen.”

Lees ook: