Ontgroening bij Defensie: ‘Verstoring van normen op hoger niveau’

Diverse incidenten

In 2009 zei zijn collega van de socialistische vakbond ACOD Dirk Deboott het tegenovergestelde. Het belang van Limburg dat “wij geloven dat in het Belgische leger het tijdperk waarin de dooprituelen voor nieuwe rekruten uit de hand liepen, voorbij is.” Helaas is inmiddels het tegendeel bewezen.

In 2010 werd een parachutist veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf omdat hij een rekruut had geslagen tijdens een ontgroeningsceremonie op de kazerne in Tielen. Volgens de aanklager heerste er terreur tegen de rekruten. In 2015 werden drie militairen vrijgesproken van het vastbinden van een collega, het scheren van zijn haar en het insmeren met scheerschuim en schoensmeer. Ten eerste kregen de drie ‘misdadigers’ een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden. Ze werden daarom in hoger beroep vrijgesproken omdat hun gedrag volgens de rechter ‘onderdeel was van de opleiding’.

Huwart: ‘Er is niets mis met het uitvoeren van integratieactiviteiten met nieuwe medewerkers. Het kan leuk zijn, maar waar ligt de grens tussen onaanvaardbaar? “Ontgroeningsrituelen zijn een heel normaal verschijnsel”, zegt sociaal psycholoog Arjaan Wit (Universiteit Leiden), “we zien het in alle groepen en organisaties. Het is cultureel bepaald. Het heeft geen zin om het te verbieden, want het zal toch doorgaan.”

‘Verboden dopen’

Manna Ik heb een interne richtlijn van Defensie kunnen raadplegen waarin staat dat ‘ontgroening en dopen verboden zijn’. ‘Integratieactiviteiten’ zijn mogelijk, maar alleen na goedkeuring van een leidinggevende. De richtlijn bevat een lijst van “absoluut uitgesloten praktijken” bij dergelijke activiteiten: vernedering, schending van de moraal, racisme, slaapgebrek, mensen dwingen braakmiddel te eten, hen dwingen alcohol te consumeren, enz. Deelname aan een integratieactiviteit mag ook niet verplicht zijn.

Sociaal psycholoog Arjaan Wit (Universiteit Leiden) gelooft niet in zo’n uitputtende opsomming van wat niet mag: ‘Als iemand zich sociaal onzeker voelt vanwege bepaalde zaken die niet op die lijst staan, is dat dan oké? Dat is natuurlijk gek. Iemand kan zich door allerlei dingen beschadigd voelen en daar moet je gewoon rekening mee houden. Mensen verschillen alleen in waar hun eigen grenzen liggen.’

Er is een klachtenpunt voor ongepast gedrag binnen het Belgische leger. “Maar dat werkt niet goed”, zegt Huwart. ‘Rapportages lossen problemen bij Defensie zelden op. Integendeel, ze veroorzaken problemen voor de journalist.’ Dat verbaast sociaal psycholoog Wit niet: ‘Iedereen die begint te klikken, kan zijn lidmaatschap van de groep vergeten. Het is uit.

vreemde ogen

In de interne richtlijn staat verder dat de korpscommandant verantwoordelijk is voor de organisatie van een integratieactiviteit. Bovendien moet u een ‘neutraal persoon’ aanstellen die als morele autoriteit kan optreden. Die persoon moet de hele activiteit bijwonen zonder deel te nemen en heeft de taak ongepast gedrag te stoppen. Volgens het interne document mag die persoon “geen deel uitmaken van de organisatie of van de deelnemers aan de integratieactiviteit.”

“Vreemde ogen dwingen”, zegt sociaal psycholoog Wit. ‘Het aanstellen van iemand van buitenaf om toezicht te houden is de enige effectieve maatregel om misbruik tijdens dooprituelen tegen te gaan. Die persoon mag uiteraard niet behoren tot het selecte clubje waartoe de nieuwkomer wil behoren. Als er iemand van een ander peloton bij Amay aanwezig was geweest, was er actie ondernomen.’

De richtlijn die wij hebben kunnen raadplegen dateert van september 2010. In theorie bestaat er al enige tijd een goed regelgevend kader voor aanwervingsinitiatieven. Hoe kan het zo misgaan?
“Er wordt formeel geen neutraal persoon benoemd”, zegt Huwart. ‘En ook informeel wordt er een oogje dichtknijpt. Er is sprake van verwarring van normen op te hoge niveaus.” Officieren werden naar verluidt ook gestraft in Amay.

Dat het hele peloton van Amay zich nu ontbindt, is voor Huwart het verkeerde signaal: ‘Deze maatregel is ongekend en getuigt niet van goed bestuur. De legerleiding moet operatief ingrijpen en alleen de echte daders straffen, niet de hele groep.’

Stafchef Michel Hofman zei op de persconferentie: ‘Sommigen (leden van dat peloton) zijn getuigen, anderen zijn slachtoffers, anderen zijn daders. Ook de rollen veranderden in de loop van de tijd. Sommigen waren het ene moment slachtoffer en later getuige of dader.’ Huwart: ‘Ik vraag me af of de mensen die in dat peloton zaten nog een kans hebben op een eerlijk proces. Nu is iedereen gemarkeerd.”

Rekruten vertrek

De verdediging probeert het onder meer met televisieprogramma’s als Kamp Waes nieuwe rekruten aantrekken. Dat werkt, maar Defensie zag in 2022 ook een ‘exit’ van 1.313 kandidaat-soldaten, zo’n 40 procent. Dit zijn jongeren die de toelatingstoetsen hebben gehaald, aan hun opleiding zijn begonnen, maar die na verloop van tijd – om diverse redenen – beseften dat de leger was niet voor hen. Gemiddeld verlaten elke dag vier rekruten het leger.

“Er is een duidelijk verband tussen dopen en dat vertrek”, zegt Huwart. ‘Defensie wordt gepromoot als avontuurlijk en leuk, maar rekruten komen in een omgeving terecht waar ‘plezier’ niet zo wordt ervaren. Weerbaarheidstraining is noodzakelijk, maar niet in alle onderdelen van het Belgische leger. Kamp Waes ze spelen.”