Een wrat, een liefdevolle hand en een vermiste vrouw: hoe een 15e-eeuws schilderij in twee jaar tijd 333 keer zoveel waard werd

Met zijn rode hoofdtooi, halflang haar, uitgesproken neus en melancholische blik lijkt hij op Tommy Cooper, de legendarische Britse slapstick-goochelaar. Het is onbekend wie deze ‘Tommy Cooper’ uit de late middeleeuwen schilderde. De ‘Zwabische School’, een regio in Zuid-Duitsland, is in de Engelstalige Tefaf-catalogus opgenomen. portret van een man met rode hoed. En het voor de Oude Meesters zo belangrijke verhaal van de herkomst liep in 1928 op een dood spoor.

‘De Man met de Rode Hoed’ is echter één van de hoogtepunten van Tefaf, de jaarlijkse kunstbeurs die donderdag in Maastricht begint met een tweedaagse opening voor genodigden. Dit zie je ook terug in de verkoopprijs. Salomon Lilian, een handelaar in oude meesters gevestigd in Amsterdam en Genève, biedt het portret van 52,5 bij 35,5 centimeter aan voor een vraagprijs van € 4 miljoen.

Prijs is gebaseerd op kwaliteit en leeftijd. Niet-religieuze portretten uit de 15e eeuw zijn uiterst zeldzaam, vooral zo subtiel geschilderd. En de weinige seculiere portretten die bewaard zijn gebleven, zijn vrijwel allemaal terug te vinden in museumcollecties.

‘De man met de rode hoed’ is een herontdekt portret geschilderd rond 1482. De manier waarop Salomon Lilian het schilderij wist te dateren en tevens de vermoedelijke identiteit van de geportretteerde man ontdekte, is een duidelijk voorbeeld van kunsthistorisch speurwerk. Onderzoek dat duidelijk maakt dat kennis, ervaring, moed en vastberadenheid in de kunsthandel goud waard kunnen zijn.

corona-tijd

Laten we even teruggaan naar maart 2022, coronatijd. La Suite Subasta, een klein veilinghuis in Barcelona, ​​bood een anoniem schilderij aan van een man met een rode hoed. De omschrijving in de veilingcatalogus: “Vlaamse school, 15e-16e eeuw, in de stijl van de Italiaanse Renaissance. Herkomst: een vooraanstaande familie. Het veilinghuis schatte de waarde tussen de 8.000 en 12.000 euro, een passende prijs voor deze omschrijving.

Handelaren als Salomon Lilian controleren wekelijks alle veilingen over de hele wereld op internet op zoek naar de zogenaamde slapersjargon voor verkeerd toegeschreven of over het hoofd geziene meesterwerken.

Lilian was zeker niet de enige koopman die geïnteresseerd was in de man met de rode hoed. Hij was de enige die het schilderij in Barcelona ging bekijken. “Ik koop nooit een foto op internet. Als er iets is, ga ik het zelf checken”, zegt hij. Hij stapte het vliegtuig in met een negatieve Covid-test op zak.

Lilian had haar huiswerk gedaan. Zijn onderzoeker en medewerker Jasper Hillegers “ging erop uit” en vond afbeeldingen van verschillende verwante schilderijen in de online database van het Koninklijk Instituut voor het Cultureel Erfgoed. Het bevatte een knipsel uit een Duits kunsttijdschrift uit 1908. Het bevatte een reproductie van een dubbelportret van een man en een vrouw, toegeschreven aan Dieric Bouts (ca. 1410-1475), een belangrijke Vlaamse schilder uit de 15e eeuw. Hoewel duidelijk minder verfijnd geschilderd, was de man op het dubbelportret vrijwel identiek aan het schilderij dat in Barcelona werd aangeboden.

Dat dubbelportret kan twee dingen betekenen, legt Hillegers uit in de catalogus die de kunsthandelaar voor Tefaf maakte. Er moest een vrouwelijke tegenhanger komen van het in Barcelona aangeboden mannenportret, waarvan een kopiist vervolgens een dubbelportret had vervalst. Of, tweede mogelijkheid: het Barcelona-portret was oorspronkelijk twee keer zo groot en op een gegeven moment doormidden gesneden.

subtiel geschilderd

Hillegers vond al snel een portret dat paste bij de vrouw op het dubbelportret in het Duitse tijdschrift. Dat schilderij uit een Zwitserse privécollectie is met dezelfde fijngevoeligheid en precies hetzelfde formaat geschilderd als het schilderij van veilinghuis Barcelona. Hillegers ontdekte ook dat het Spaanse schilderij in 1928 in Amsterdam was geveild, eveneens onder de naam Dieric Bouts. Het was meegebracht door de zoon van een gerenommeerd verzamelaar.

Gewapend met die kennis vloog Lilian in maart 2022 naar Barcelona. Vanwege de Covid-beperkingen konden aanbiedingen alleen via telefoon en internet worden gedaan. Toen ze eenmaal overtuigd was van de kwaliteit van het schilderij, kreeg Lilian toestemming om te bieden vanuit de verder lege veilingzaal. Presteerde beter dan concurrerende verkopers. Met 3,5 ton, zeventig keer de lage richtprijs, mag hij als de nieuwe eigenaar worden beschouwd. Lilian: “Dankzij een goede voorbereiding en doordat ik het schilderij zo uitgebreid heb kunnen bestuderen, was ik bereid veel hoger te reiken.” De benodigde exportvergunning bleek geen probleem.

Het eerste wat Lilian aan haar restaurateur in Nederland vroeg, was om een ​​röntgenfoto van het schilderij. Die opname maakte twee dingen duidelijk. Er waren verschillende zogenaamde boetedoening naar het licht. Soms zijn dit achtergrondschilderijen die onzichtbaar zijn voor het blote oog en die laten zien dat een schilder zijn oorspronkelijke ontwerp heeft verbeterd. Deze pentimenti bevestigden dat het in Barcelona verworven portret een origineel moest zijn en het dubbelportret in het Duitse kunsttijdschrift een kopie.

Uit de röntgenfoto bleek ook dat het portret van de man oorspronkelijk twee keer zo groot was. In het dubbelportret van het tijdschrift rust de rechterhand van de vrouw liefdevol op de schouder van de man. Die hand is zichtbaar op de röntgenfoto; Na het afzagen van het originele dubbelportret werd de hand van de vrouw over het portret van de man geschilderd.

De kleding van een paar soortgelijke portretten bewaard in de National Gallery in Londen en in het Thyssen-Bornemisza Museum in Madrid maakte het mogelijk om het afzonderlijke dubbelportret te dateren en te plaatsen als een laat 15e-eeuws portret uit Zuid-Duitsland. Uit dendrologisch onderzoek bleek dat het sparrenpaneel vanaf 1481 beschilderd kon worden.

Wrat

Het enige dat nog overbleef was de identificatie van de man met de rode hoed. Alleen de allerrijksten konden in die tijd zo’n waardevol dubbelportret laten maken. De zeer lange en licht gebogen neus van de geportretteerde speelde een belangrijke rol bij het bepalen van de identiteit. Zoals de wrat op zijn neus, die verscheen terwijl hij het schilderij aan het schoonmaken was.

Kort gezegd: de man met de rode hoed is waarschijnlijk graaf Eitel Friedrich II von Hohenzollern (1452-1512), een prominente Zuid-Duitse heerser van wie meer portretten bewaard zijn gebleven. De gelijkenis van deze portretten met ‘De man met de rode hoed’ is groot. In een gegraveerd portret van Friedrich zit de wrat aan de “verkeerde” kant van zijn neus, zoals het hoort, omdat een gravure een spiegelbeeld geeft van de oppas.

Frederik II trouwde in 1482 met Madeleine (1460-1496), dochter van markgraaf Frederik van Altmark, net toen het portretpaneel klaar was om geschilderd te worden. Het dubbelportret zou geschilderd kunnen zijn tijdens hun verloving of huwelijk, schrijft Hillegers in de Tefaf-catalogus van Salomon Lilian. Magdalena’s hand op Friedrichs schouder en de rol papier in haar linkerhand, mogelijk een huwelijksakte, duiden op hun nauwe band.

Delen





E-mail de redacteur