Opinie: Bericht ‘Battle ready’ in Defensiememorandum baart zorgen

Het document is duidelijk beïnvloed door de oorlog in Oekraïne, die als een schaduw over de tekst hangt. In de nota wordt uiteengezet wat de Nederlandse strategische doelstellingen zijn in de veranderende geopolitieke context. De strategische doelstellingen zijn: “Afschrikken en voorbereid zijn op grootschalige conflicten”, “Klaar voor de strijd van de toekomst en veranderende dreigingen” en “Klaar voor nationale taken”.

Deze aanpak is reden tot zorg. Klaar en voorbereid zijn zijn operationele vraagstukken en het lijkt er dan ook op dat operationele gereedheid voor Nederland tot een strategische doelstelling is verheven. We kunnen verwachten dat onze strategische doelstelling politiek onafhankelijk en soeverein is en blijft, met behoud van onze territoriale integriteit. Operationele paraatheid, voorbereiding en afschrikking zijn de middelen die we moeten gebruiken om dit te bereiken. Naast overtuigende capaciteiten, die in de memo uitvoerig worden besproken, vereist afschrikking ook communicatie en betrokkenheid. De laatste twee kunnen niet zonder diplomatie en een duidelijk politiek standpunt. De memo is hierover zeer kort.

Er is geen duidelijke politieke rol

Op deze manier zijn doelstellingen en middelen, strategie en operatie met elkaar verweven. De belangrijkste tekortkoming van deze nota is dat er hier en elders geen duidelijke rol is weggelegd voor de politiek en het politieke beleid. Waar is de politieke doelstelling waarop onze middelen zijn afgestemd? Daarom kunnen we niet beoordelen of de (haalbare) doelstellingen over de juiste en meest geschikte middelen beschikken om ze te bereiken. Bij gebrek aan een duidelijk idee hoe de confrontatie te winnen, bepaalt de actie, de operatie, de ‘readiness’, de voorbereiding uiteindelijk het beleid.

Het is belangrijk om de strategie helder te formuleren

Nederland is lang niet de enige staat die moeite heeft om een ​​duidelijk geformuleerde doelstelling te verzoenen met de juiste en passende middelen. We hoeven alleen maar om ons heen te kijken naar de talrijke conflicten die zich dichtbij, maar ook ver weg afspelen. Bij gebrek aan een duidelijk doel verandert het gebruik van geweld al snel in barbarij. Dit is geen nieuw idee, maar gaat terug op de ideeën van Carl von Clausewitz in het begin van de 19e eeuw. Hij stelde dat oorlog de voortzetting van de politiek met andere middelen is. Het is belangrijker dan ooit om onze strategie en strategische doelstellingen duidelijk te formuleren, omdat het simpelweg te gevaarlijk is om ‘het doen’ tot een strategie te verheffen. We hebben in Afghanistan en Irak met eigen ogen gezien waar deze discrepantie tussen doelen en middelen en de dominantie van het operationele niveau toe kan leiden.

Een voormalige minister van Defensie merkte ooit tijdens een middaggesprek op dat het ministerie al zo lang op zoek is naar een goed verhaal voor de ‘mooie dingen’ die het heeft. Dat goede verhaal is er wel, maar het lijkt nog steeds erg lastig onder woorden te brengen.

Isabelle Duyvesteyn is hoogleraar Internationale Studies aan de Universiteit Leiden en heeft in 2022 en 2024 bijgedragen aan de wetenschappelijke evaluatie van de Defensienota.