Met een korreltje zout: hoe de Nederlandse mug zich aanpast aan verzilting

“Als het over ziektes en muggen gaat, denken mensen vaak aan de exotische tijgermug”, zegt Sam Boerlijst, promovendus bij het Leiden Centre for Environmental Sciences (CML). “Maar de Nederlandse huismug kan ook ziektes overbrengen. Gelukkig is dat nog niet gebeurd en dat willen we uiteraard graag zo houden.’ In het onderzoeksproject waar Boerlijst aan deelnam wordt onderzocht hoe veranderingen in bijvoorbeeld het klimaat of landgebruik de verspreiding van muggenziekten beïnvloeden.

Van zoet naar zout: past een mug zich aan?

Boerlijst richtte zich op verzilting. ‘Het Nederlandse kustgebied wordt steeds zouter door een opwarmend klimaat en een stijgende zeespiegel. Wat dit precies betekent voor de verspreiding van muggen en de ziektes die ze met zich meebrengen, zoals het West-Nijlvirus en vogelmalaria, weten we nog steeds niet.’

De huismug staat bekend als een zeer zoutbestendige soort. Dat zou goed nieuws betekenen voor de kans op ziekteverspreiding: minder muggen betekent immers ook minder kans op ziektes. Een klein voordeel tussen alle negatieve gevolgen van verzilting? Waarschijnlijk niet, zegt Boerlijst. ‘Uit een eerste test met Leidse muggen bleek dat ze veel beter zout verdragen dan we dachten. Dat maakte ons nieuwsgierig: kunnen muggen zich snel aanpassen aan een steeds zouter wordende omgeving?

48 mortiervaten op een geheime binnenplaats

De onderzoekers verzamelden muggeneieren uit Leiden, Utrecht en Nijmegen om te testen of er verschil was in zouttolerantie tussen muggen die dichter bij of verder van de kust woonden. In de kwekerij van de Hortus botanicus, goed verborgen op een geheime binnenplaats, groeven Boerlijst en zijn collega’s 48 bakken mortel. ‘Deze containers bevatten water, bacteriën, wat planten en wat voedsel. We hebben de drie groepen muggen blootgesteld aan verschillende zoutconcentraties in een zo natuurlijk mogelijke omgeving. Vervolgens keken we hoe de muggen groeiden: hoe snel ze zich ontwikkelden, hoeveel mannetjes en hoeveel vrouwtjes het overleefden, en of ze het overleefden of niet.’ Het bleek dat zelfs met water dat half zo zout was als zeewater, de muggen het goed deden. Dit gold vooral voor de Leidse en Nijmeegse muggen. Boerlijst: ‘Dit betekent dat de muggen in het binnenland zich waarschijnlijk al hebben aangepast.

De grote smaaktest: leggen muggen eieren in zout water?

Het is één ding dat muggen kunnen overleven in zout water, maar willen ze daar echt hun eieren leggen? Boerlijst: ‘Vrouwelijke muggen ruiken en testen het water om te bepalen of de plek geschikt voor ze is. Ze kunnen bijvoorbeeld eiwitten herkennen van roofdieren zoals de salamander of bacteriën die de waterkwaliteit aangeven. Wij waren benieuwd of muggen hun keuze ook baseren op het zoutgehalte.’

Boerlijst onderzocht dit met het zogenaamde ‘kolonisatie-experiment’. Rondom de Hortus plaatste hij groepjes met bakken water met verschillende zoutconcentraties. Elke dag telden hij en zijn collega’s het aantal gelegde eieren om de voorkeur van de muggen te meten. “We zagen dat muggen af ​​en toe eieren leggen in het zoutste water waarin ze kunnen overleven, maar hun voorkeur lag iets lager.”

Pioniers in een veranderend klimaat

Nederlandse muggen zijn beter bestand tegen verzilting dan eerder werd gedacht. “Dit is behoorlijk zorgelijk”, zegt Boerlijst. ‘Muggen zijn pioniersoorten. Ze doen het goed in verstoorde gebieden waar andere soorten moeite hebben met overleven. Als roofdieren en concurrerende soorten zich minder snel aanpassen en daardoor verdwijnen, kunnen muggenpopulaties snel groeien.’

“Als de concurrentie verdwijnt, kunnen muggenpopulaties snel groeien.”

Dit is echter nog niet direct te voorspellen, benadrukt Boerlijst. ‘Het is een combinatie van allerlei factoren. Temperatuur, luchtvochtigheid en de hoeveelheid voedingsstoffen kunnen elkaar versterken of tegenwerken. Zo zien we dat muggen bij hogere temperaturen minder goed tegen zout kunnen. We moeten ook kijken naar het effect van temperatuurschommelingen, want klimaatverandering betekent ook grotere schommelingen en extremen. Alleen als we de complexiteit van al deze interacties duidelijk begrijpen, kunnen we de juiste voorspellingen doen. Muggen zijn vervelend, maar laten we hopen dat we kunnen voorkomen dat ze gevaarlijk worden.’

Lees verder

Boerlijst, SP, van der Gaast, A., Adema, LMW et al. Met een korreltje zout nemen: tolerantie voor verhoogde verzilting bij Culex pipiens (Diptera: Culicidae) in een laaggelegen delta. parasitaire vectoren 17, 251 (2024). https://doi.org/10.1186/s13071-024-06268-8