Historisch onderzoek helpt de biodiversiteit in de Leidse binnenstad

“De gemeente wil meer groen, maar wil ook het beschermde stadslandschap behouden”, legt IJtsma uit. ‘Om ervoor te zorgen dat dit een groeiend geheel wordt in de stad, heeft de gemeente in samenwerking met kennisinstellingen en stadspartners het project Erfgoed Deal Leiden geïnitieerd. Onderdeel hiervan is historisch onderzoek naar de vegetatie en dokken binnen de aan te leggen grachten. Waar was er groen? Hoe werd het land gebruikt?

Interdisciplinaire aanpak

Hiervoor werkt IJtsma samen met Ariadne Schmidt met erfgoedexperts van Erfgoed Leiden bij Omstreek en biologen van Naturalis. “Als ik naar het verhaal kijk, zijn biologen en onderzoekers van Naturalis bezig met een biodiversiteitsonderzoek”, zegt hij. “Dat interdisciplinaire karakter maakt dit soort onderzoek zeer vernieuwend.”

De andere visie werd tijdens de eerste bijeenkomst meteen duidelijk. ‘Op de beelden die ik stuurde zag ik alleen bomen en wat gras. Ze begonnen meteen te praten over landschapsgradiënten en hun belang voor de biodiversiteit.’

Vier eeuwen materiaal

In totaal beschikt IJtsma over vier eeuwen archiefmateriaal, vol inspectieboeken met voorschriften, het handelen van het gemeentebestuur, bijvoorbeeld bij de aanleg van het Plantsoen of het archief van de Leidse gezondheidscommissie. Gebruik later ontwikkeld materiaal, zoals statistieken over de bevolkingsgroei. “Als de bevolking van een stad afneemt, kunnen huizen worden gesloopt, waardoor er weer meer ruimte voor vegetatie ontstaat.”

Daarom zal het niet mogelijk zijn om al het materiaal van het jaar voor dit onderzoek in kaart te brengen. “Voor de selectie wil ik heel graag vertrouwen op de stedenbouwkundigen van de gemeente”, legt IJtsma uit. ‘Waar hebben ze het over? Waar denk je dat je iets mee kunt doen? Op basis van jouw feedback kan ik het onderzoek in de richting sturen die bij jou past.’

Zonder 1:1 reconstructie

Het is nadrukkelijk niet de bedoeling om precies de historische situatie te herstellen. “Als ik ergens iepen tegenkom, is het niet nodig om ze meteen te verwisselen”, zegt IJtsma. “Het kan inspirerend zijn om na te denken over wat bomen of andere planten op die locatie zouden doen.”

Bovendien kunnen historische documenten argumenten aandragen. ‘Een groot deel van de binnenstad is een historisch straatbeeld. De mogelijkheden voor vergroening zijn dus wat kleiner: je kunt niet altijd zomaar een boom voor een monument planten. Dan kan het handig zijn om te weten hoe de groene omgeving er vroeger uitzag.’

Bewonerstoolkit

Het bijzondere is dat IJtsma met haar onderzoek uiteindelijk ook de bewoners bereikt. ‘Naast een instrumentarium voor de gemeente om de openbare ruimte te vergroenen, komt er ook een instrumentarium voor bewoners. Zij kunnen dan aan de slag met het verduurzamen van hun tuin.’