Tien jaar na de ramp met de MH17 heeft nog steeds 1 op de 8 familieleden last van ernstige rouwklachten

Het waren vader, moeder, zoon, broer, zus, vriend, vriendin. Vandaag precies tien jaar geleden werden zij op slag familieleden van de slachtoffers van MH17. Gemiddeld verloren ze die dag dat het vliegtuig boven Oekraïne werd neergeschoten, meer dan twee dierbaren, plotseling, door toedoen van anderen, op een afgelegen plek. Hoe lang duurt dit rouwproces en hoe ver gaat het?

Bijzonder rouwprofessor Jos de Keijser van de Rijksuniversiteit Groningen deed tien jaar lang onderzoek naar het rouwproces van de nabestaanden van MH17. Zelf heeft hij ook mensen direct geholpen.

Uit onderzoek blijkt dat ruim 1 op de 8 familieleden te maken krijgt met complexe rouw. Dit betekent dat zij zich een jaar na het overlijden nog steeds niet kunnen identificeren met de nieuwe situatie. Deze overlevende familieleden lijden aan chronische aandoeningen zoals slapeloosheid en concentratieproblemen, depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS) en ernstige langdurige rouwstoornissen.

“Eén op de acht nabestaanden behoort tot de chronische groep waarbij het steeds misgaat”, zegt onderzoeker De Keijser. “Het heeft ook te maken met hoe je jezelf organiseert. Veerkracht leer je niet op school.”

“Sommige mensen kunnen na therapie hun leven weer oppakken, maar voor anderen is dat lastiger”, zegt De Keijser. “Die eerste groep maakt indruk op mij, want daar zitten ook mensen tussen die een heel gezin hebben verloren.”

De Keijser wil benadrukken dat de resultaten niet voor alle gezinsleden gelden. Voor het onderzoek zijn bijna 300 van de ongeveer 1.300 overlevende familieleden geïnterviewd.

De bijzonder hoogleraar maakt deel uit van een internationale studiegroep die ervaringen uitwisselt, zoals die van nabestaanden en slachtoffers van de Anders Breivik-aanslagen in 2011 in Noorwegen en die van 11 september 2001 in New York.

“We proberen van elkaar te leren, zodat we mensen in de beginfase van het rouwproces kunnen helpen, voordat ze vastlopen”, zegt De Keijser. “Mensen zijn boos, vooral bij rampen waarbij daders betrokken zijn. Die boosheid is begrijpelijk, maar deze groep zoekt minder vaak hulp en blijft langer met complex verdriet kampen.”

Nederland heeft in de recente geschiedenis meerdere rampen meegemaakt. Berthold Gersons was hoogleraar psychiatrie aan het UMC in Amsterdam toen hij in 1992 werd gevraagd psychologische hulp te verlenen tijdens de Bijlmerramp, vlak om de hoek van zijn werkplek.

“Een hele gemeenschap wordt plotseling getroffen en wat is de veerkracht van die gemeenschap?” “Wat voor effect heeft zo’n ramp op mensen persoonlijk?

Na de Bijlmerramp heeft Gersons ook deelgenomen aan het rouwproces naar aanleiding van de Faro-ramp (1992), de vuurwerkramp in Enschede (2000), de cafébrand Volendam (2001) en MH17 (2014).

Naarmate de tijd verstrijkt, verandert het verdriet en merkt hij het. “Vorige week was er een online bijeenkomst met mensen betrokken bij de vuurwerkramp in Enschede en de vraag rees: moeten we na 25 jaar stoppen met herdenken? Ik vind dat we ermee door moeten gaan, want het betekent veel voor mensen en trekt nu ook aan”.

Voor Gersons is het daarom belangrijk dat er een plek is waar mensen het hele jaar terecht kunnen, zoals het MH17-monument in Vijfhuizen.

“Op dagen als deze voel je nog meer hoe ernstig het verlies is en wordt de afstand tot de herinnering groter”, zegt Gersons. “Er is een leegte achtergelaten in de familie of vriendenkring en die wordt niet gevuld. Het verdriet gaat niet weg, je zult het de rest van je leven niet verwerken. Maar misschien kun je wel met dat verdriet functioneren.”