Is een cruciale oceaanstroom op weg naar een catastrofale ineenstorting?

Uit twee onderzoeken blijkt dat een grote oceaanstroming in de Atlantische Oceaan halverwege deze eeuw zal instorten, met grote gevolgen voor het klimaat. Niet alle wetenschappers zijn het echter met deze voorspelling eens.

Klimaatverandering kan ertoe leiden dat een grote oceaanstroom instort, met verwoestende gevolgen. Het gaat over Atlantische zuidelijke kantelcirculatie, kortweg AMOC. Het is een zeestroming die warm water en voedingsstoffen over de Atlantische Oceaan transporteert.

Als een grote hoeveelheid zoet water uit de smeltende poolijskappen de Noord-Atlantische Oceaan instroomt, kan deze oceaanstroming verzwakken en zelfs volledig instorten. Tot nu toe achtten de meeste wetenschappers een dergelijke ineenstorting van het AMOC hoogst onwaarschijnlijk. Ze hadden zeker niet verwacht dat dit in de 21e eeuw zou gebeuren.

Temperatuurdaling

Dat is nu anders. Uit onderzoek van oceanograaf René van Westen van de Universiteit Utrecht en zijn collega’s blijkt dat het AMOC ergens tussen 2037 en 2064 zou kunnen instorten. De onderzoeksresultaten moeten nog worden bewezen door onafhankelijke wetenschappers.

In 2023 voorspelden onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen ook dat het AMOC halverwege de eeuw zou instorten. Een dergelijke ineenstorting zou aanzienlijke gevolgen kunnen hebben. Het zou onder meer een snelle stijging van de zeespiegel in Noord-Amerika, een plotselinge en aanzienlijke temperatuurdaling in Noord-Europa en een ernstige verstoring van de moessons in Azië kunnen veroorzaken.

Zoutgehalte

Pas sinds 2004 wordt de kracht van het AMOC continu gemeten. Het is te kort om een ​​bepaalde trend te onderscheiden van willekeurige fluctuaties.

Daarom maakten beide onderzoeken gebruik van zogenaamde vroege waarschuwingssignalen (vroege waarschuwingssignalen, EWS) als leidraad voor de toekomst van AMOC. Dit zijn factoren die verband houden met de sterkte van de oceaanstroming, zoals de zeetemperatuur en het zoutgehalte van de oceaan.

EWS biedt een alternatief voor klimaatmodellen. Lange tijd hebben ze de mogelijkheid van een ineenstorting van het AMOC onderschat. Dit komt deels doordat ze onvoldoende rekening hielden met de invloed van smeltwater dat vanuit de Groenlandse ijskap de oceaan instroomt.

Buigpunt

De Deense onderzoekers namen historische gegevens over de temperatuur van het zeeoppervlak als indicatie voor de kracht van het AMOC. Het Utrechtse team analyseerde historische gegevens over de zoutconcentratie in de Atlantische Oceaan. De onderzoekers combineerden deze gegevens met gedetailleerde computersimulaties die ze eerder dit jaar hadden uitgevoerd.

De twee onderzoeken leverden zeer vergelijkbare voorspellingen op. Maakt dit het waarschijnlijker dat het AMOC deze eeuw zal instorten? Ja, zegt Van Westen. Hij zei dat het onderzoek van zijn team het standpunt in twijfel trekt dat het Intergouvernementeel Panel voor Klimaatverandering (IPCC) in 2019 heeft ingenomen in zijn meest recente rapport over de kwestie. Hij noemde een ineenstorting van het AMOC vóór 2100 ‘zeer onwaarschijnlijk’.

“Vijf jaar geleden dacht de wetenschappelijke gemeenschap dat AMOC zeer veerkrachtig zou zijn tegen klimaatverandering”, zegt Van Westen. ‘Het is nu helemaal veranderd naar het standpunt dat AMOC wankelt. Het omslagpunt zal ergens in de 21e eeuw worden bereikt als er niet meer actie wordt ondernomen om de klimaatverandering te beperken.’

Meer dan 10 procent kans

Volgens oceanograaf Stefan Rahmstorf van het Potsdam Institute for Climate Impact Research in Duitsland zijn er nu voldoende gegevens om aan te tonen dat het AMOC de afgelopen decennia inderdaad is verzwakt. ‘Ik twijfel er niet aan’, zegt hij.

Rahmstorf is ook van mening dat een ineenstorting van het AMOC vóór het einde van de eeuw nu waarschijnlijker is dan voorheen. “Tot een paar jaar geleden dacht ik dat de kans daarop minder dan 10 procent was, net als het IPCC”, zegt hij. “Gezien onderzoek van de afgelopen vijf jaar denk ik dat die kans nu ruim 10 procent is.”

Rahmstorf staat echter sceptisch tegenover artikelen die beweren te kunnen voorspellen wanneer een ineenstorting zou kunnen plaatsvinden. Er schuilt veel onzekerheid in het gebruik van EWS-gegevens als voorspeller van toekomstig AMOC-gedrag, zegt hij.

Apocalyptisch scenario

Oceanograaf Sang-Ki Lee van de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration zegt dat hij, net als zijn collega’s, “goed op de hoogte” is van recente gezaghebbende onderzoeken die een ineenstorting van het AMOC voorspellen. Maar volgens hem leunt een deel van dit onderzoek sterk op statistische modellen die ver verwijderd zijn van de werkelijke situatie. “Ik ben geen grote fan van dit apocalyptische scenario waarin het AMOC instort”, zegt hij.

Klimaatwetenschapper Niklas Boers is net als Rahmstorf verbonden aan het Potsdam Institute for Climate Effects Research. Hij raakt ook steeds meer gefrustreerd door pogingen om een ​​datum voor de ineenstorting van het AMOC te voorspellen. Volgens hem zijn klimaatmodellen niet nauwkeurig genoeg en zijn historische gegevens niet betrouwbaar genoeg om dergelijke voorspellingen te doen.

‘Doen alsof we keerpunten kunnen voorspellen geeft alleen maar een heel vals gevoel van veiligheid, van de zekerheid dat we het systeem echt goed genoeg begrijpen. Dat is helemaal niet het geval”, zegt Boers. “Vanwege deze grote onzekerheden moeten we nog voorzichtiger zijn en nog meer beperkingen opleggen aan de toekomstige uitstoot van broeikasgassen.”