Welke kleuren ziet een kever? Waarom glanst een boterbloem? ‘Wij tasten volledig in het duister’

In het kantoor van Casper van der Kooi (1990), op de campus van de Rijksuniversiteit Groningen, voelt het altijd als zomer: bloeiende bijenorchideeën aan de muur, kleurrijke vlindervleugels, een poster vol bloemen. Het lichtblauwe poloshirt van de evolutiebioloog ziet er naar eigen zeggen saai uit. Veel kleding is simpelweg mat, zoals de meeste kleuren in de natuur, benadrukt hij.

“En dat heeft een functie. Als je kleur gebruikt om herkenbaar te zijn, wil je herkenbaar zijn in ruimte en tijd, vanuit alle hoeken, zowel als de zon hoog aan de hemel staat als als hij bijna onder is. Opvallende kleuren kunnen je helpen andere dieren te herkennen, vijanden op tijd te waarschuwen dat je giftig bent, wat dan ook. Nog verrassender is het dat dynamische kleuren regelmatig in de natuur voorkomen. Heldere, heldere, variabele kleuren… wacht, ik zal je een voorbeeld geven.’

En weg is Van der Kooi. Zijn enthousiasme kenmerkt zijn werk; In juni won hij de Heineken Young Scientist Award en niet voor niets prees de jury hem om zijn bijdrage aan de wetenschappelijke verspreiding. Hij mengt zich regelmatig in debatten over biodiversiteit in de media, bijvoorbeeld als er ophef is over de opmars van Jakobskruiskruid in landbouwgebieden of als naaktslakken te negatief in het nieuws komen. Maar bovenal duikt het in de evolutie van kleur.

“Kijk, hier heb ik het.” Het toont een grote opgezette vlinder achter glas. “Hij Morfo. Van voren gezien ziet het er helderblauw uit, maar als ik het vanuit een hoek laat zien…”

…en plotseling wordt het paars!

“Precies. Dit is een perfect voorbeeld van zo’n dynamische kleur. We weten inmiddels heel goed hoe zulke verschillen ontstaan, door de structuur van de schubben en de verschillende pigmenten, maar we weten nog steeds niet waarom dit zo is. Ja Er wordt vaak gezegd dat dit een partner verleidt of een concurrent afschrikt. Het meest eerlijke antwoord is: we hebben nog steeds geen idee hoe die vlinders elkaar waarnemen tijdens een baltsdans, noch hoe essentieel de helderheid of kleur is bij mensen denken ze vaak meteen aan pigment, maar factoren als helderheid, helderheid en verzadiging zijn meestal even belangrijk. We weten ook niet of zo’n helder patroon potentiële roofdieren aantrekt of afschrikt. ”

Het is funest voor de bloem als de bestuiver vervolgens naar een heel andere soort vliegt.

Hoe onderzoek je zoiets?

“Veel gedragsexperimenten doen in speciale vliegende kooien. Het lastige is dat je met allerlei factoren te maken krijgt, die onafhankelijk van elkaar van belang kunnen zijn. De snelheid van de klapperende vleugels, het blauw van de schubben of de positie van de vlinder in de ruimte… Dat willen we ontrafelen door experimenten met imitaties van bijvoorbeeld vlinders die net zo blauw en helder zijn, maar een ander uiterlijk hebben. vleugel. snelheid. Zo kunnen we zien of gezelschapsdieren (of mogelijke vijanden) anders reageren. En hoe meer we de functie van kleur begrijpen, hoe beter we de evolutionaire ontwikkeling ervan kunnen bestuderen.

“Vergelijkbaar onderzoek doen we ook met hommels en bloemen. Insecten zien veel minder helder dan wij, dus het is essentieel dat een bloem door de juiste bestuiver wordt herkend. Bijvoorbeeld door een herkenbare kleur.”

Is glitter schadelijk voor bloemen?

‘Dat zou je denken. Uit experimenten met heldere en niet-glanzende kunstbloemen weten we dat hommels het moeilijker hebben om kleuren te onderscheiden als er een sterke helderheid is. Het kost de hommel veel energie om naar de verkeerde bloem te vliegen als daar op dat moment geen nectar voorhanden is. En voor de bloem is het desastreus als de bestuiver vervolgens naar een heel andere soort vliegt, want dan kan er nooit kruisbestuiving plaatsvinden. En toch zijn er allerlei vrolijke bloemen, zoals de boterbloem. De vraag is of dat toch een voordeel oplevert.”

Ik merk bijvoorbeeld dat hele felle auto’s veel meer insecten aantrekken.

Heeft de geur daar meestal ook geen invloed op?

“Sowieso worden niet alle soorten door dezelfde effecten aangetrokken. Motten zijn meestal erg gevoelig voor geur, terwijl insecten die overdag vliegen meer visueel zijn. Vaak is er ook sprake van een combinatie van zintuigen. We onderzoeken nu bijvoorbeeld wilde orchideeën van het geslacht Ofrys. Ze worden ook wel ‘spiegelorchideeën’ genoemd omdat hun bloemen de bestuiver van hun keuze opmerkelijk goed imiteren. De helleborina lijkt op een vrouwelijke wesp, de bijenorchidee op een specifieke vrouwelijke bij… De mannelijke bestuivers van deze soorten zijn erg kieskeurig en worden aangetrokken door de combinatie van kleur, geur en aanraking. Dit komt neer op de juiste rondingen en het juiste haar – het zou mannen allemaal de illusie moeten geven dat ze een vrouwtje bevruchten in plaats van een bloem. “Nu hebben we het eigenlijk over een groep specialisten, maar in de biologie kun je bij deze specialisten vaak informatie krijgen over natuurlijke selectie.”

Ben je jezelf anders gaan waarnemen?

“Ik ben me zeker veel bewuster geworden van de aantrekkingskracht van onnatuurlijke kleuren. Ik merk bijvoorbeeld dat hele felle auto’s veel meer insecten aantrekken. Iets soortgelijks is bekend over marmeren grafstenen. Uit Hongaars onderzoek blijkt dat libellen daar vaker dan gemiddeld hun eieren leggen. Door het glittereffect denken ze waarschijnlijk dat het water is. Persoonlijk zou ik graag onderzoek willen doen naar zonnepanelen en insecten. “Er staan ​​veel van deze panelen in bloemenweiden, en daarmee kunnen ze een ecologische valstrik creëren: bestuivers naderen deze objecten liever dan de bloemen.”

We hebben een aantal zeer vreemde uitvindingen uit het plantenrijk gekopieerd. Denk aan klittenband

Weten we welke kleuren alle insecten kunnen zien?

“Zeker niet. We weten bijvoorbeeld heel goed van bijen (ultraviolet, niet rood), maar met veel vliegen en kevers tasten we volledig in het duister. En er zijn allerlei ondergewaardeerde dieren die we lange tijd hebben genegeerd.

“Een student van mij doet onderzoek naar het vermogen van naaktslakken om kleuren te onderscheiden. Als we de biodiversiteit willen redden, moeten we ook de biodiversiteit onderzoeken, en niet alleen populaire soorten. Daarom verdedig ik ook graag planten. Ze worden vaak ondergewaardeerd.”

Momenteel werk je aan een kinderboek over planten.

“Samen met mijn broer, die de illustraties maakt. Ik heb zelf jonge kinderen en het valt me ​​op dat kinderboeken bijna altijd over dieren gaan, vooral de knuffelsoorten. Terwijl er over planten hele interessante verhalen te vertellen zijn: ze zijn ontzettend belangrijk geweest voor de ontwikkeling van het leven op aarde en we hebben een aantal hele gekke uitvindingen uit het plantenrijk gekopieerd. Denk aan klittenband, geïnspireerd op kliszaaddozen. “Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met de liefde voor planten.”

Delen





E-mail de redacteur