Onderzoeker Peter Dillingh beschrijft de eerste slavernijherdenking van dominee Blijd in 1913 in de Augustijnenkerk in Dordrecht.

3 juli 2024 • 21:20 door Hans Berrevoets

Augustijnenkerk aan de Voorstraat

DORDRECHT – In Dordrecht werd op donderdag 19 juni 1913 111 jaar geleden de afschaffing van de slavernij herdacht. Er was een bijeenkomst in de Augustijner Kerk.

Ds. Cornelis Winst Blijd van Suriname sprak in Dordt en ontmoette daarna koningin Wilhelmina in bad. Hij werd in 1860 als slaaf geboren op de (suiker)plantage Santa Barbara in Suriname.

Ds. Blijd is de eerste Surinaamse predikant die een uitgebreide reis naar Europa maakte en zo geschiedenis schreef. Verschillende straten in Suriname zijn naar hem vernoemd. Voor zover bekend is er in Nederland tot nu toe geen straat naar hem vernoemd.

Kerk te Dordt

Peter Dillingh, historisch onderzoeker, traceerde de bijeenkomst in Dordrecht. Hij publiceerde het twaalf jaar geleden in het kerkelijk tijdschrift KERK OP DORDT op basis van bronnen en taalgebruik uit die tijd. (zie onder de titel keti koti)

Zo werd het opnieuw onderdeel van het collectieve geheugen, maar moesten we wachten tot 2023 voordat er een tweede publieke herdenking in de stad zou plaatsvinden.

Het vaderland van de stiefmoeder

Toen in 1913 werd aangegeven dat het moederland Nederland de kolonie (Suriname) als stiefmoeder had geschonken. Tijdens de herdenking in Dordrecht op zondag 30 juni dit jaar werd in twee toespraken ook aandacht besteed aan de herdenking van 1913.

Burgemeester Wouter Kolff noemde het in zijn toespraak, nadat hij namens het gemeentebestuur zijn excuses had aangeboden voor zijn rol in het slavernijverleden. (zie tekst na verhaal van Peter Dillingh.) De Augustijnenkerk en 1913 kwamen ook aan bod in de EO-uitzending op zondag 30 juni, NPO2 om 11.25 uur.

Bianca Groen sprak namens Kolff als vice-voorzitter van de Nationaal Protestantse Kerk Nederland (PKN) en als voorzitter van de landelijke stichting voor de weldadige behandeling van de slavernij.

Het doel is: De Stichting Genezende Verwerking Slavernijgeschiedenis voor ‘Blanken’ en ‘Zwarten’, afgekort als Stichting HVSv, heeft tot doel de geschiedenis van de slavernij in Nederland en in het bijzonder die van de kerken aan de orde te stellen. Het gaat om samen werken aan bewustwording, herkenning, dialoog, verwerking en verzoening.

Ook Bianca Groen sprak in Dordrecht over de eerste herdenking in de stad in 1913. Zij woont in Dordrecht en beschreef hoe het toen zou zijn geweest.

De tekst van de toespraak uit 1913 is bewaard gebleven. Tenslotte bevat dit artikel ook de tekst van de voormalig Dordrechtsbewoner Jan Holtland, die landelijk secretaris is van de Stichting Amersfoort.

Peter Dillingh sprak hierover elf jaar geleden in het kerkelijk tijdschrift van de kerken die landelijk tot de Protestantse Kerk Nederland (PKN) behoren.

Keti Koti / verhaal in 1913-stijl

Op 1 juli 1863 schafte Nederland de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen af. Ongeveer 40.000 (Afrikaanse) slaven werden vrijgelaten. Sindsdien wordt de dag gevierd als de Keti Koti-feestdag (‘gebroken kettingen’).

Vijftig jaar ‘Bevrijding van de slaven van Suriname’ werd in Dordrecht herdacht met een bijeenkomst in de Augustijnenkerk op donderdag 19 juni 1913. Ds. CL van den Broek opende de feestelijke bijeenkomst met een woord van vernedering en schaamte, ‘want “Nederland heeft de slavernij in zijn koloniën pas dertig jaar na Engeland afgeschaft.” Gastspreker was Cornelis Winst Blijd (1860-1921), predikant van de Evangelische Broedergemeente. In de zomer van 1913 sprak hij op talrijke religieuze diensten en op missiefeesten.

‘Met heldere stem en in beschaafd Nederlands hield Zijne Edelachtbare zijn toespraak in de ademloze stilte van een aandachtige menigte. Nadat hij de groeten van veel van zijn stamgenoten aan de christenen van Nederland had overgebracht, zei de spreker dat hij voelde dat het een realiteit is dat er een gemeenschap van heiligen bestaat en dat het Evangelie de scheidsmuur tussen alle naties afbreekt.

‘Hierna Eerw. Houd een korte geschiedenis van uw leven bij. Hij was twee en een half jaar oud toen de slaven werden vrijgelaten, verloor zijn ouders op zevenjarige leeftijd, ging naar de school van de Evangelische Broeders, kreeg zijn opleiding tot leraar in de lerarencolleges van verschillende plaatsen en districten, werd vervolgens geroepen om hulpzendeling te worden en uiteindelijk een opleiding tot zendeling te volgen. Als zodanig heeft hij vele jaren onder de Boschnegers gewerkt, die vroeger de terreur van Suriname waren, maar nu door de invloed van het Evangelie een vreedzaam volk zijn.’

‘Ds. Blijd hoopte dat hij met zijn simpele woord de band zou hebben versterkt tussen Nederland en Suriname, een kolonie die, zoals wel eens wordt gezegd, door het moederland als een stiefmoeder wordt behandeld, en dat zijn woord iets zou hebben bijgedragen aan de opbouw van het Koninkrijk van God. .’

Koningin Wilhelmina nodigde dominee Blijd uit in bad. Hij sprak op woensdag 30 juli 1913 met de koningin en de prins, hun gevolg en enkele gasten over de missie in Suriname “op een schaduwrijke plek in het park”.

Peter Dillingh, tel. 631 15 49.

Tekst door Wouter Kolff: In Dordrecht werd al in 1913 gesproken over de afschaffing van de slavernij. Er was een herdenking in de Augustijnenkerk. Gastspreker was Cornelis Winst Blijd, predikant van de Evangelische Kerk in Paramaribo. In de zomer van 1913 sprak hij op talrijke religieuze diensten. En hij werd door koningin Wilhelmina ontvangen op paleis Het Loo. Vorig jaar organiseerde de werkgroep Koloniaal Verleden Dordrecht/Keti Koti Dordrecht de herdenking. Deze werkgroep is samengevoegd met de nieuwe stichting Cultureel Educatief Centrum Dordrecht. Ik wil de stichting en alle betrokken vrijwilligers bedanken voor hun inzet.

De tekst, oud-Dordrechter en secretaris van de landelijke stichting Jan Holtland, is het contactadres voor Amersfoort. Begin jaren negentig was Jan burgerraadslid van de SGP/GPV/RPF-fractie in Dordrecht.

Waarom raakt de geschiedenis van de slavernij mij zo?

Niet omdat ik er verantwoordelijk voor ben. Maar ik heb op veel manieren met dat verleden te maken. Dat maakt mij verantwoordelijk voor hoe ik met dat verleden omga. Dat is mijn keuze. Het raakt mij ook omdat slavernij in Nederland zelf verboden was. Wij wisten het dus! Daarom was het nodig om zwarte mensen niet echt als mensen te zien. Ik ben ook ontroerd omdat de kerk, die uit de Bijbel wist dat God geen onderscheid maakt tussen mensen, op zijn minst heeft getolereerd dat mensen tot koopwaar worden gemaakt en vreselijk worden behandeld. Daarom moeten kerken nu de online dialoog met Jezus zoeken, fouten erkennen en vechten voor vergeving.

Op weg naar een gunstige transformatie van het verleden voor zwart en wit. Voor een gedeelde toekomst, zegt Jan Holtland.

Surinaamse bron over ds. Blijd,

Cornelis Winst, geboren op de plantage St. Barbara aan de Surinamerivier op 19 juli 1860 en overleden in Paramaribo op 12 april 1921.
Hij was leraar en predikant.
Door het vroegtijdig overlijden van beide ouders werd hij vanaf zijn zevende opgevoed door zijn grootmoeder en daarna door een tante. Blijd kreeg zijn eerste schoolopleiding op elfjarige leeftijd.

In 1876 volgde hij een opleiding tot onderwijzer aan de Broedergemeente, waarna hij een carrière in het zendingsonderwijs nastreefde; 1879 openbare bekentenis; Kerkelijk huwelijk 1886; 1892 wettig huwelijk.

Op 17 juli 1900 werd Blijd als hulpzendeling toegewezen aan de Grote Stadskerk in Paramaribo.
Zijn bevestiging als predikant van de Evangelische Broedergemeente vond plaats op 25 juni 1902. Als zodanig werkte hij achtereenvolgens in Paramaribo, Waterloo, Domburg en tweemaal in Paramaribo.
Blijd was de eerste Surinamer die een volledig gekwalificeerde predikant werd in de Moravische Kerk, eerst als “diaken” en daarna als “presbyter”.

Ook was hij de eerste Surinaamse predikant die een uitgebreide reis naar Europa maakte en trok veel aandacht. Zijn tijdgenoten omschrijven hem als een man die in alle kringen zeer gerespecteerd wordt en met een groot gezag, vooral vanwege zijn nederigheid.