Sigrid van Roode: ‘De juwelen van Zãr maken de wereld van de onzichtbare Egyptenaren zichtbaar’

“Toen ik honderd jaar geleden Egyptologie studeerde, kwam ik in Caïro in aanraking met zār-sieraden”, zegt Van Roode. “Ze waren erg populair bij toeristen, ook ik kocht er een als ‘een stukje Egypte voor mijn huis’, maar niemand wist er veel meer over dan de kleding die in de 19e en 20e eeuw werd gedragen door vrouwen die bezeten waren door een geest en die werden gebruikt in een ritueel om met diezelfde geesten te communiceren. Als je verder vroeg, deed hij het af als zinloos bijgeloof.

Van Roode liet het daar niet bij. Jaren later, toen ze zelf een collectie zār-sieraden had opgebouwd, besloot ze dieper in de geschiedenis ervan te duiken. ‘Het zār-ritueel bestaat nog steeds, maar de juwelen worden niet meer gebruikt. Dat was voor mij de aanleiding om uit te zoeken waarom dat zo was, waar ze voor gebruikt werden en hoe ze daar terecht zijn gekomen.’

Wortels in Afrika

Hij begon zijn zoektocht in Afrika, waar het zār-ritueel zijn wortels heeft. “De hele religie van bezit die erachter zit, komt van een Afrikaanse religie die via de slavenhandel naar Egypte kwam. De gedachtewereld erachter is dus niet van oorsprong Egyptisch, maar Afrikaans. Je zou het gebruik van deze objecten het beste kunnen vergelijken met ‘machtsobjecten’, zoals die in verschillende Afrikaanse culturen voorkomen.’

Dragers van zār-sieraden geloven dat ze bezeten zijn door een geest. “Zo’n geest wil altijd iets van je: een kip die geslacht wordt om te offeren of, in een duurdere variant, een kameel, maar ook sieraden”, legt Van Roode uit. ‘In ruil daarvoor zal hij je niet langer ongelukkig maken.’ Het ritueel heeft tot doel een dergelijke overeenkomst tussen mens en geest te bereiken. Net als Afrikaanse machtsobjecten is een zār-juweel veel meer dan een decoratie: het is een geanimeerd object dat die overeenkomst symboliseert.

persoonlijke afbeeldingen

Platte sieraden hebben meestal een Arabische tekst aan de ene kant en een spirituele verbeelding aan de andere kant. “Dat is de kant die vrouwen tegen hun borst droegen”, zegt Van Roode. ‘Dat maakt sieraden heel persoonlijk. Het is echt iets tussen de geest en jou.’

Tegelijkertijd bieden deze beelden een schat aan informatie over het Egypte van de 19e en 20e eeuw.. Dit komt omdat zār, net als andere Afrikaanse bezitsreligies, ook een vorm van gemeenschappelijke herdenking is. Zo zie je op de beelden wat die community belangrijk vond.

Sieraden als onverwachte historische bron

“Als je er even voor gaat zitten, kun je veel leren over de wereld van transporteurs”, zegt Van Roode. «Je kunt vaak rivierwezens zien. Dit is logisch, omdat de Nijl het leven in Egypte grotendeels domineerde. De grootste groep daarna zijn de officieren. Het is duidelijk dat de wereld van deze vrouwen eerst sterk werd beïnvloed door de Ottomaanse en vervolgens door de Britse onderdrukking. Het weerspiegelt expliciet de ballingschap van Khedive Abbas Hilmi in 1914. Hieruit blijkt dat zij een duidelijke mening hadden over dit soort gebeurtenissen. Allerlei vruchtbaarheidssymbolen maken duidelijk hoe belangrijk het was om kinderen te krijgen. Zo ziet het eruit als je bij mensen een zelfbeeld ziet ontstaan ​​dat nooit in de literatuur voorkomt: de meerderheid analfabeet.”

spaarbankboekje

Sieraden geven indirect ook informatie over het financiële leven van vrouwen. ‘Ik heb uitgerekend hoe duur een zár-ceremonie is‘zegt Van Roode. —Dat blijkt ongeveer een jaarsalaris te zijn. Daarom voeren vrouwen soms een zár-ceremonie uit als ze vermoeden dat hun man op zoek is naar een tweede vrouw, waardoor hij de bruidsschat niet meer kan betalen.’

Het zilver dat wordt gebruikt om sieraden te maken, heeft ook economische waarde. ‘Sieraden in het algemeen hebben altijd de connotatie van een spaarrekening gehad. Als je bang was dat je man van je zou willen scheiden, kon je door de waarde van je sieraden voor jezelf blijven zorgen: een paar extra sieraden met een zār waren handig.’

Tekst: Myrthe Timmers | E-mail de redacteur