‘Juist als er schandalen zijn, gaat het goed in de samenleving’

Ook over de schandalen die soms voortkomen uit parlementaire en auditonderzoeken. de bijzonder hoogleraar Public Audit, Policy Evaluation and Accountability positief. ‘Ze zetten iets op de agenda. Het is een duidelijke correctie van de kant van de samenleving. Dat zie je ook terug in het vaak eenzijdige beeld dat overblijft van het schandaal. Zoals de directeur van het bedrijf in zijn grote Maserati. Het feit dat hierover nog steeds wordt gesproken geeft duidelijk aan dat hier een breed geaccepteerde sociale norm is overtroffen en dat dit niet zal worden getolereerd.’ Daarom durft hij het zelfs om te draaien: “Juist als er schandalen zijn, gaat het goed met de samenleving.”

In zijn oratie ‘De kat, de kameleon en de zwaardvis die aanvoelde als een walrus’ roept Keulen op tot aandacht en erkenning voor de politieke en emotionele aspecten van publieke controle en verantwoording. ‘Het is geen technische exercitie zonder waarden. Het is een hele verhalende activiteit. Ook voor de accountant. Bouw een verhaal met cijfers. En je kunt elk verhaal op verschillende manieren schrijven. Natuurlijk met feiten als bouwstenen, maar met ruimte voor discussie want bouw je met die feiten een garage of een mooie villa? In beide blijf je droog. De afweging van deze feiten is belangrijk, benadrukt hij, en daar moet meer aandacht aan worden besteed. “Door heel duidelijk te zijn in hoe je tot je conclusies komt, zorg je voor vertrouwen in je onderzoek.”

‘Je hoort vaak de opmerking “dat wisten we al lang”. Het levende bewijs dat het gesprek op gang moet komen en dat mensen beter moeten luisteren.’

Constructivistische benadering

Deze meer constructivistische benadering maakt ook ruimte voor een ander fenomeen dat vaak wordt genegeerd: emotie. Bijvoorbeeld het verstikkende effect dat het toenemende aantal controles en audits heeft op ambtenaren. ‘Dat is logisch, want je werk wordt onder de loep genomen. Geen wonder dat je er zenuwachtig van wordt en je als een kameleon gaat gedragen.’ Volgens hem is het bedenken van een nieuw controlemechanisme niet de oplossing. Het is beter om met die reflectie rekening te houden. ‘Dat vergt politieke moed. Je moet het gesprek beginnen.

Daarmee kun je veel bereiken, denkt hij. ‘Er zijn veel laaghangende vruchten binnen organisaties. Er wordt immers getoetst aan regels die mensen zelf hebben opgesteld. Als ze te restrictief zijn, zoals vaak het geval is bij het uitvoeren van een audit, moeten ze worden gewijzigd.’ Reacties op de werkvloer op onderzoeksresultaten zeggen vaak alles. ‘Je hoort vaak de opmerking “dat wisten we al lang”. Het levende bewijs dat het gesprek op gang moet komen en dat mensen beter moeten luisteren.’

Onderzoeksagenda

Het onderzoeksonderwerp van Keulen is hoe er wordt omgegaan met accountantsverklaringen, dat wil zeggen: hoe ze worden betrokken in parlementaire of gemeentelijke debatten. Hierbij wordt ook gekeken naar de manier waarop HCI’s impact kunnen maken met onderzoek naar effectiviteit en efficiëntie. ‘Waarom worden de aanbevelingen uit het ene rapport wel door een gemeente gebruikt en die uit een ander rapport niet? Samenvattend: wat zijn de factoren die voorspellen dat er iets met een melding zal gebeuren? En de volgende stap is wat er kan worden gedaan om ervoor te zorgen dat de aanbevelingen zo goed mogelijk worden ontvangen.”

Een andere onderzoekslijn binnen de leerstoel is de inzet van onderzoek door parlementariërs. ‘Waarom kijken ze zelden naar de onderzoeken van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, maar baseren ze zich wel op die van de Rekenkamer? Heeft dat te maken met de dikte van de berichten of de toon? Zijn ze gebaseerd op hun leeftijdsgenoten of op wat er in de media is verschenen? Daar is vrijwel niets over bekend en dat wil ik graag weten.’

Leren terugkijken

Leren terugkijken is een ander onderwerp waar binnen de leerstoel dieper op wordt ingegaan. ‘Leren van het verleden is een onuitgesproken belofte bij evaluaties en audits. Maar we moeten wel begrijpen hoe we van dit verleden kunnen leren.” Veel dingen gebeuren onbewust. Van Keulen wil onderzoeken hoe we bijvoorbeeld lessen trekken uit het winstvraagstuk en welke methoden daarvoor worden gebruikt.

Hij wil ook naar het buitenland kijken. Omdat er volgens hem een ​​internationale visie op publieke accountantscontroles ontbreekt. ‘Terwijl er landen zijn waar we echt iets van kunnen leren. In Zuid-Amerika bijvoorbeeld, waar corruptie het vertrouwen in de politiek ondermijnt, betrekken ze burgers bij de strijd tegen corruptie met uitdagingen op de dag van de verantwoording. Bewoners worden uitgedaagd om zelf de voortgang van de projecten vast te leggen en het resultaat te delen. Dit soort vorm van burgerparticipatie is erg interessant. Maar de internationale kennisuitwisseling op dit gebied is beperkt. Ik hoop de komende jaren een bijdrage te kunnen leveren aan verbeteringen.’

Tekst: Marijn Kramp